Η προτομή του Γεωργάκη Ολύμπιου, ενός από τους πρώτους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, βρίσκεται σε μια πολυσύχναστη γωνιά της πόλης, στην τρίγωνη πλατεία της Λάρισας. Παρόλο που πρόκειται για ένα ιστορικό πρόσωπο με σημαντική συνεισφορά, το μνημείο δεν συνοδεύεται από επαρκή πληροφοριακά στοιχεία, με αποτέλεσμα να παραμένει σε σχετική αφάνεια για τους κατοίκους και τους επισκέπτες. Η παρούσα εκπαιδευτική δράση καλεί τα παιδιά να «ακούσουν» αυτή τη σιωπή και να τη μετατρέψουν σε φωνή. Ειδικότερα, έχει ως στόχο να δώσει φωνή στο μνημείο, ενεργοποιώντας τους/τις μαθητές/τριες της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης να το παρατηρήσουν, να ερευνήσουν την ιστορία του, να δημιουργήσουν περιεχόμενο (π.χ. ενημερωτική πινακίδα ή QR code) και να αναλάβουν πρωτοβουλία για την τοποθέτησή του στο πεδίο, σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, ενισχύεται η σύνδεση των παιδιών με την τοπική ιστορία και τον δημόσιο χώρο, ενώ καλλιεργούνται στάσεις ενεργού πολιτειότητας και σεβασμού της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Το σχέδιο δράσης, μπορεί να προσαρμοστεί και να αξιοποιηθεί και από άλλα σχολεία, που θα εστιάσουν σε ιστορικά μνημεία, αγάλματα και προτομές που βρίσκονται κοντά στη δική τους περιοχή. Μέσα από τη συλλογική εργασία, τη δημιουργική έκφραση και την επαφή με τον δημόσιο χώρο, τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλο ενεργών πολιτών, δίνοντας νέα φωνή και ορατότητα σε ένα μνημείο της πόλης ή του χωριού τους που, ενώ φέρει ιστορικό βάρος, παραμένει συχνά αθέατο. Το πρόγραμμα εντάσσεται στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη και της ενίσχυσης της ενεργού πολιτειότητας, με σαφή διαθεματική και βιωματική διάσταση.
Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας στις Γ’, Δ’, Ε’ και Στ’ τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (ΦΕΚ, Τεύχος Β39/ 1963/2021).
Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Οι μαθητές/μαθήτριες αναμένεται να :
αναγνωρίζουν τη διαχρονική αξία του τόπου τους,
συλλέγουν, παρατηρούν και αναλύουν πολιτιστικά δεδομένα,
διατυπώνουν προτάσεις επίλυσης τοπικών ζητημάτων πολιτιστικού χαρακτήρα,
συνεργάζονται δημιουργικά στην παραγωγή πολιτιστικών έργων,
επικοινωνούν δημόσια τις ιδέες τους,
υιοθετούν στάσεις ενεργού πολιτειότητας και περιβαλλοντικής ευαισθησίας.
Η δράση ξεκινά με μια παιδαγωγική πρόκληση που αποσκοπεί στην κινητοποίηση της φαντασίας και του συναισθήματος. Ο/Η εκπαιδευτικός φέρνει στην τάξη μια φωτογραφία της προτομής χωρίς καμία λεζάντα και την προβάλλει λέγοντας (ενδεικτικά): Παιδιά, σήμερα λάβαμε ένα παράξενο μήνυμα. Δεν ήταν από άνθρωπο, αλλά από ένα μνημείο της πόλης μας. Να τι έλεγε: «Με λένε Γεωργάκη Ολύμπιο. Εδώ και χρόνια στέκομαι σιωπηλός στην άκρη μιας πλατείας. Κανείς δεν με ρωτά ποιος είμαι. Κανείς δεν μαθαίνει την ιστορία μου. Θέλω να σας τη διηγηθώ. Θα με βοηθήσετε;» Τι θα κάνατε εσείς αν ακούγατε τη φωνή του;
Ακολουθεί ανοιχτή συζήτηση που αξιοποιεί τα βιώματα και τις εμπειρίες των παιδιών από τον δημόσιο χώρο. Αρχικά, διερευνάται κατά πόσο οι μαθητές/τριες αναγνωρίζουν το χώρο στον οποίο βρίσκεται η προτομή και στη συνέχεια μοιράζονται τι γνωρίζουν για το άγαλμα, τι έχουν προσέξει ή τι θα ήθελαν να μάθουν. Ο/Η εκπαιδευτικός ενισχύει τον προβληματισμό, προβάλλοντας φωτογραφίες του χώρου που αναδεικνύουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά καθώς και την κατάσταση που επικρατεί και συγκεντρώνει τα ερωτήματα των μαθητών/τριών, τα οποία καταγράφονται σε χαρτάκια και οργανώνονται σε θεματικές (ιστορία προσώπου, ρόλος του μνημείου, σημερινή του εικόνα, δυνατότητες ανάδειξης). Η τάξη ενθαρρύνεται να καταγράψει τα προβλήματα (π.χ. φθορά, έλλειψη πληροφόρησης και τις δυνατότητες ανάδειξης του μνημείου, δημιουργώντας έναν πίνακα προκλήσεων και ευκαιριών. Μέσα από αυτή τη συζήτηση αναδεικνύεται το βασικό ερώτημα που θα καθοδηγήσει τη δράση: Τι μπορούμε να κάνουμε για να «δώσουμε φωνή» σε αυτό το μνημείο; Στο τέλος της φάσης και με αφετηρία τα ερωτήματα που διατυπώθηκαν, η τάξη διαμορφώνει ομάδες εργασίας με βάση τις ανάγκες της διερεύνησης: Ιστορικοί, Παρατηρητές, Δημιουργοί, Επικοινωνιακή ομάδα. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει έναν ρόλο για το επόμενο στάδιο.
Κατά τη φάση αυτή, οι μαθητές/τριες, οργανωμένοι/ες σε συνεργατικές ομάδες, αναλαμβάνουν εξειδικευμένους ρόλους και εργάζονται παράλληλα με στόχο τη συλλογή, την επεξεργασία και τη δημιουργική σύνθεση υλικού για την παρέμβασή τους. Οι ομάδες ενθαρρύνονται να καταγράφουν τη διαδικασία τους σε σύντομο ερευνητικό ημερολόγιο, ανταλλάσσοντας ιδέες και ενδιάμεσα πορίσματα.
Οι «Ιστορικοί» διερευνούν τη ζωή και τη δράση του Γεωργάκη Ολύμπιου, αξιοποιώντας ιστορικές πηγές, σχολικά εγχειρίδια και αξιόπιστες ψηφιακές αναφορές. Ο/Η εκπαιδευτικός προτείνει ενδεικτικές πηγές και ερωτήματα προς διερεύνηση (π.χ. «Τι γνωρίζουμε για τη μάχη στη μονή Σέκου;», «Γιατί ονομάστηκε μάρτυρας της Επανάστασης;»). Τα παιδιά συνθέτουν ένα σύντομο, κατανοητό κείμενο που θα αποτελέσει τη βάση για την πληροφοριακή πινακίδα ή τον ηχητικό οδηγό.
Οι «Παρατηρητές», συνοδευόμενοι από τον/την εκπαιδευτικό ή εξουσιοδοτημένο συνοδό, επισκέπτονται την πλατεία και, με τη βοήθεια ειδικά διαμορφωμένου φύλλου παρατήρησης, καταγράφουν την παρούσα κατάσταση του μνημείου. Εστιάζουν σε στοιχεία όπως η ορατότητα, η φθορά, η καθαριότητα και η προσβασιμότητα του χώρου. Παράλληλα, τεκμηριώνουν με φωτογραφίες και προτείνουν πιθανά σημεία παρέμβασης.
Οι «Δημιουργοί» αναλαμβάνουν να μετασχηματίσουν το ιστορικό και τοπικό υλικό σε επικοινωνιακό μήνυμα. Σχεδιάζουν ένα έντυπο ή ψηφιακό μέσο (π.χ. πληροφοριακή πινακίδα, κωδικός QR) και εξετάζουν τρόπους ενσωμάτωσης πολυτροπικών στοιχείων (π.χ. ηχογραφημένο μήνυμα, παιδικό podcast, ζωγραφική απεικόνιση της ζωής του Ολύμπιου). Εφαρμόζουν αρχές αισθητικής και σαφήνειας ώστε το περιεχόμενο να είναι προσβάσιμο από όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Η «Επικοινωνιακή Ομάδα» τεκμηριώνει σε κάθε βήμα τη διαδικασία: καταγράφει την εργασία των ομάδων, συλλέγει φωτογραφίες και συνεντεύξεις από συμμαθητές/τριες. Υπό την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού, συντάσσει επιστολή προς τις δημοτικές αρχές ζητώντας άδεια ή υποστήριξη για την παρέμβαση. Μπορεί να προβεί σε προφορική επικοινωνία (π.χ. τηλεφωνική επαφή ή σύνταξη σεναρίου παρουσίασης). Στο τέλος του σταδίου, η τάξη συνεδριάζει σε ολομέλεια. Ο/Η εκπαιδευτικός καθοδηγεί τη σύνθεση των παρατηρήσεων και προτάσεων σε έναν πίνακα θετικών και αρνητικών στοιχείων, με σκοπό να διαμορφωθεί ένα κοινό όραμα αλλαγής με κεντρικό ερώτημα: Πώς μπορούμε να δώσουμε φωνή στο μνημείο; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα καθοδηγεί τη μετάβαση στη φάση της Υλοποίησης.
Η παιδαγωγική δράση μεταφέρεται στον δημόσιο χώρο, εκεί όπου βρίσκεται το μνημείο. Οι μαθητές/τριες προσέρχονται οργανωμένα με όλα τα απαραίτητα υλικά που έχουν ετοιμάσει κατά τη φάση της Προετοιμασίας / Σχεδιασμού της δράσης τους. Πριν ξεκινήσει η δράση: τα παιδιά υπενθυμίζουν τους στόχους, αναλαμβάνουν ρόλους για τη δράση πεδίου και ο/η εκπαιδευτικός φροντίζει για την ομαλή και ασφαλή ροή της διαδικασίας.
Στον χώρο της πλατείας, οι μαθητές/τριες:
Τοποθετούν την πληροφοριακή πινακίδα ή/και το QR code με σεβασμό στην αισθητική του μνημείου, και σύμφωνα με τις οδηγίες που έχουν λάβει από τις δημοτικές υπηρεσίες.
Παρουσιάζουν δημόσια την εργασία τους (π.χ. ένας εκπρόσωπος της κάθε ομάδας εξηγεί τη συμβολή της), δίνοντας λόγο στο μνημείο και αναδεικνύοντας την ιστορική του σημασία.
Αλληλεπιδρούν με περαστικούς, τοπικούς κατοίκους ή τυχαίους επισκέπτες του χώρου. Εξηγούν το έργο τους, θέτουν ερωτήσεις για την εικόνα του δημόσιου χώρου και ακούν με ενδιαφέρον τα σχόλια και τις παρατηρήσεις των πολιτών και τα καταγράφουν σε σχετικό φυλλάδιο.
Τεκμηριώνουν τη διαδικασία με φωτογραφίες και ηχογραφήσεις, δημιουργώντας έτσι το υλικό για την επόμενη φάση της Διάχυσης. Ο/Η εκπαιδευτικός φροντίζει να ενισχύει τον σεβασμό προς το περιβάλλον, να ενθαρρύνει τους/τις μαθητές/τριες να εκφραστούν με σαφήνεια και αυτοπεποίθηση, και υποστηρίζει την ενσυναίσθηση και τη συμμετοχική παρατήρηση του χώρου. Στο τέλος της φάσης, η τάξη κάνει έναν σύντομο αναστοχαστικό κύκλο επιτόπου, με ερωτήσεις όπως: Τι παρατηρήσαμε ότι άλλαξε στον χώρο; Πώς ανταποκρίθηκε ο κόσμος; Ποια συναισθήματα νιώσαμε κατά την τοποθέτηση της πινακίδας; Με αυτόν τον τρόπο, ο δημόσιος χώρος μετατρέπεται σε πεδίο παιδαγωγικής παρουσίας και ευθύνης, όπου η ιστορική μνήμη, η φροντίδα του τόπου και η φωνή των παιδιών συναντιούνται δημιουργικά.
Μετά την υλοποίηση της παρέμβασης στο πεδίο, οι μαθητές/τριες επιστρέφουν στο σχολείο με αίσθημα ικανοποίησης, εμπειρίες και παρατηρήσεις που αξίζει να κοινοποιηθούν. Η τάξη μετατρέπεται σε εργαστήρι δημιουργικής αναστοχαστικής έκφρασης και επικοινωνίας. Κάθε ομάδα εργάζεται για να ετοιμάσει την παρουσίαση του έργου της με τρόπο πολυτροπικό και κατανοητό για τους/τις συμμαθητές/τριες, τους γονείς και την τοπική κοινωνία. Οι μορφές διάχυσης προσαρμόζονται στις δυνατότητες του σχολείου και των παιδιών και μπορεί να περιλαμβάνουν:
Αφίσα ή εικαστική σύνθεση με τίτλο και φωτογραφικό υλικό από τη δράση.
Προφορική παρουσίαση με αφήγηση της ιστορίας του ήρωα και της εμπειρίας των μαθητών/τριών.
Σύντομη προβολή (π.χ. power point ή βίντεο).
Έκθεση φωτογραφίας ή κολάζ από τη διαδικασία.
Δημοσίευση στην ιστοσελίδα του σχολείου ή στα τοπικά ΜΜΕ με τη συνδρομή της Επικοινωνιακής Ομάδας.
Η ολομέλεια της τάξης προτείνει και οργανώνει, σε συνεργασία με τον/την εκπαιδευτικό, μια δημόσια παρουσίαση είτε σε αίθουσα του σχολείου είτε στην ίδια την πλατεία όπου έγινε η παρέμβαση. Η εκδήλωση αυτή μπορεί να συνδυαστεί με την επίσημη παρουσίαση της πινακίδας ή του QR, παρουσία μελών της δημοτικής αρχής, γονέων, τοπικών φορέων και κατοίκων. Σε αυτήν, οι μαθητές/τριες παρουσιάζουν με υπερηφάνεια το έργο τους, αναλαμβάνοντας ρόλους παρουσιαστών, ξεναγών ή αφηγητών. Με αυτόν τον τρόπο, η δράση αποκτά κοινωνική διάσταση, λειτουργώντας ως αφορμή για την ευρύτερη ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας απέναντι στα «αόρατα» μνημεία της πόλης και στο δικαίωμα των μαθητών/τριών να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της δημόσιας μνήμης και του χώρου.
Ο/Η εκπαιδευτικός δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα στην τάξη, με κυκλική διάταξη θέσεων ή ένα «χαλί στοχασμού», που προσκαλεί όλους/ες να συμμετέχουν ισότιμα. Η διαδικασία ξεκινά με έναν στοχαστικό διάλογο, καθοδηγούμενο από ανοιχτές ερωτήσεις, όπως:
Ποια στιγμή της δράσης σου έμεινε περισσότερο στο μυαλό;
Τι ένιωσες όταν τοποθετήσαμε την πινακίδα ή μιλήσαμε στον κόσμο;
Τι έμαθες για τον ήρωα;
Αν μπορούσες να συνεχίσεις αυτή τη δράση, τι θα ήθελες να κάνεις;
Η συζήτηση δίνει χώρο στο συναίσθημα, στη διαφορετική οπτική και στη φωνή όλων των μαθητών/τριών, χωρίς αξιολογική χροιά, αλλά με σεβασμό στην προσωπική εμπειρία.
