Μετά το 1922 και τη Μικρασιατική καταστροφή τα Μελίσσια εποικίστηκαν από Μικρασιάτες πρόσφυγες που προέρχονταν από το Γκιουλ Μπαξέ της Μικράς Ασίας, χωριό των Βουρλών, στη χερσόνησο της Ερυθραίας. Τα οικόπεδα που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες τους παραχωρήθηκαν από το κράτος με παραχωρητήρια, αφού απαλλοτριώθηκαν από την Ιερά Μονή Πεντέλης. Προς ανάμνηση του εποικισμού δόθηκε σε δρόμο της περιοχής η ονομασία “ Εποικιστών Μελισσιωτών”, η πλατεία δίπλα στο Ναό του Αγίου Γεωργίου ονομάζεται «Πλατεία Μικρασιατών», λειτουργεί ο Σύλλογος Μικρασιατών Μελισσίων «Άγιος Γεώργιος Γκιούλ Μπαξέ». Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν και Έλληνες του Πόντου, όπως μαρτυρεί και η ύπαρξη του πολιτιστικού κέντρου Ποντίων Μελισσιωτών στο κέντρο του δήμου. Η ύπαρξη αυτών καθώς και του Λαογραφικού Μουσείου, η διατήρηση των εθίμων (το Κεσκέκι), η πολιτιστική κληρονομιά γενικότερα ως στοιχεία διατήρησης της συλλογικής μνήμης των κατοίκων αποτέλεσαν αφόρμηση για την παρούσα ερευνητική εργασία.
1. Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας των Α’, Β’ και Γ’ τάξεων Γυμνασίου (ΥΑ υπ. αριθμ. 4341/Δ2 (ΦΕΚ 217/Β΄/19-01-2023)
2. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας και Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας (ΦΕΚ 303 /Β΄/13-03-2003)
3. Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΥΑ υπ. αριθμ. 130372/ΓΔ4 (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Το σχέδιο εργασίας συμφωνεί με τους στόχους και τη μεθοδολογία της Τοπικής Ιστορίας και φυσικά της Ιστορίας και στοχεύει στην ενθάρρυνση των μαθητών/τριών να ανακαλύψουν με διερευνητικό τρόπο την ιστορική γνώση και να ανασυνθέσουν κριτικά το ιστορικό παρελθόν, τμήμα του οποίου αποτελεί η ιστορία του τόπου τους
Οι μαθητές/τριες αναμένεται να :
τοποθετηθούν στο χώρο και στο χρόνο,
συσχετίσουν τη σχέση του συγκεκριμένου ιστορικού θέματος με τις ευρύτερες ιστορικές εξελίξεις,
ασκηθούν σε πρακτικές και δεξιότητες που σχετίζονται με την ιστορική έρευνα: τη συγκέντρωση και τη μελέτη πηγών, τη διαμόρφωση ερωτημάτων που έχουν άμεση σχέση με το θέμα τους και τις πηγές τους, τη συγκριτική μελέτη μιας ή περισσοτέρων ομοειδών ή διαφορετικών ως προς το είδος τους ιστορικών πηγών,
αναπτύξουν κριτική σκέψη και ιστορική συνείδηση και να συνειδητοποιήσουν την ατομική και συλλογική ευθύνη στο ιστορικό γίγνεσθαι,
ευαισθητοποιηθούν στα ζητήματα της τοπικής ιστορίας, αναγνωρίζοντας ότι ποικίλα κατάλοιπα του παρελθόντος μπορούν να μας βοηθήσουν να προσεγγίζουμε το παρελθόν, εάν τα ερμηνεύουμε ως ιστορικές μαρτυρίες,
ανακαλύψουν την ιστορία του τόπου τους και να τη βιώσουν ως προσωπική ιστορία,
αναπτύξουν ερευνητικές και κοινωνικές δεξιότητες με την αναζήτηση και την άντληση πληροφοριών, την διασταύρωση και επαλήθευση δεδομένων, την επικοινωνία με ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας / περιβάλλοντος, προκειμένου να επιτευχθούν τα παραπάνω,
ασκηθούν στην παρατήρηση της εικόνας ως πηγής πληροφοριών (οπτικό τεκμήριο),
καλλιεργήσουν την ενεργό πολιτειότητα, να συμμετέχουν δηλαδή στο κοινωνικό γίγνεσθαι, να επικοινωνούν και να επιχειρηματολογούν (πειθώ) έχοντας ονειρευτεί τη δική τους “πολιτεία”, να αποκτήσουν δημοκρατική κοινωνική συνείδηση,
προβληματιστούν για το προσφυγικό ζήτημα στις μέρες μας και να αντιπαραβάλουν το χτες με το σήμερα, ώστε να καταλήξουν στις αιτίες που προκαλούν διαχρονικά τις ακούσιες μετακινήσεις πληθυσμών και να ενσυναισθανθούν τις δυσκολίες των προσφύγων στη χώρα υποδοχής.
Η μέθοδος Project: ανάπτυξη σχεδίων εργασίας (ομαδοσυνεργατική, βιωματική, επικοινωνιακή μέθοδος). Δομημένη Συνέντευξη: σύνταξη ερωτηματολογίου, διαδικασία- δεοντολογία, καταγραφή και αξιολόγηση, ανάπτυξη των ενσυναισθητικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Εντοπισμός θέματος- ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών. Συσχετισμός με τη γενική Ιστορία. Εισαγωγική συζήτηση για την τοπική ιστορία και τη σημασία της. Χωρισμός σε Ομάδες. Καθορισμός στόχων. Τεχνικά μέσα. Β΄ φάση : -Αναζήτηση και συγκέντρωση των πηγών (πρωτογενών και δευτερογενών) και τεκμηρίων που θα αξιοποιηθούν στη μελέτη του επιλεγμένου ιστορικού θέματος τοπικής ιστορίας με επισκέψεις στο δήμο, στους Συλλόγους κ.λπ. -Σύνταξη από τους/τις μαθητές/τριες ερωτηματολογίου συνέντευξης τηρουμένης της δεοντολογίας για την άντληση προφορικών μαρτυριών. -Συνάντηση με άτομα του οικογενειακού και ευρύτερα κοινωνικού περιβάλλοντος των μαθητών/τριών για συνέντευξη και εξεύρεση κειμηλίων –τεκμηρίων, όπως και προφορικές μαρτυρίες). -Αξιοποίηση επιλεγμένων βιβλίων, φωτογραφικού υλικού, επιστολών, προφορικής παράδοσης, του τοπικού τύπου, εκδόσεων και αφιερωμάτων, χαρτών, δημοτικών αρχείων, ψηφιακού υλικού, στατιστικών πινάκων, απογραφικών στοιχείων, λογοτεχνικών έργων. -Κριτική ανάγνωση, επεξεργασία και ερμηνεία των πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, και να καταγράψουν τις διαφορετικές ερμηνείες που μπορεί να εμπεριέχονται σε αυτές για το ιστορικό θέμα που μελετούν. -Άντληση ψηφιακού υλικού και από το το τμήμα Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού. -Σταδιακή συγκρότηση του υλικού για τη δημιουργία του τελικού προϊόντος κάθε Ομάδας.
Α΄ φάση –: Ο/Η εκπαιδευτικός εξηγεί τον τρόπο εργασίας που αποσκοπεί σε δεξιότητες που σχετίζονται με την ιστορική έρευνα. Ταυτότητα μαθητή/τριας: ερευνητικός/ή, ενεργητικός/ή μαθητής/τρια με πρωταγωνιστικό ρόλο, με κριτική σκέψη, εξοικειωμένος/η με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο. Ταυτότητα εκπαιδευτικού: συμβουλευτικό/ής, υποστηρικτικός/ή, εμψυχωτικός ρόλος που με την απόκτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων από τον/την μαθητή/τρια προσπαθεί να προετοιμάσει τον αυριανό ενεργό πολίτη, τον ικανό να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις.
Β΄ φάση: Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε ομάδες, με κριτήριο, κατά προτίμηση, το να μένουν στην ίδια γειτονιά, ώστε να μπορούν απρόσκοπτα να συνεργάζονται αξιοποιήσουν οδόσημα, τόπους συνδεδεμένους με τον μικρασιατικό ελληνισμό στην εγγύς περιοχή τους. Δίνονται σύνδεσμοι στο διαδίκτυο με σχετικές πληροφορίες και άλλο σχετικό ψηφιακό υλικό. Επίσης, παροτρύνονται να κάνουν χρήση και άλλων πηγών (προφορικών διηγήσεων από μεγαλύτερους κατοίκους της περιοχής, βιβλίων κλπ).
Α΄ φάση – ΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: Α. Η προέλευση των κατοίκων Β. Η εγκατάσταση στον τόπο μελέτης Γ. Η ιστορία μιας οικογένειας
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΞΟΝΩΝ ΣΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ τριών ομάδων μαθητών/τριών, που αναλαμβάνουν αντίστοιχα τον Α, Β και Γ άξονα έρευνας και δράσης.
Α. Η προέλευση των κατοίκων – Οι κοιτίδες ⮚Να εντοπίσουν την περιοχή της Μ. Ασίας και τις πόλεις του Πόντου από όπου προέρχονται οι Έλληνες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τους. ⮚Να χαρτογραφήσουν τις περιοχές με λογισμικό της arcgis online.⮚Να συγκεντρώσουν όσα στοιχεία είναι δυνατόν για τις πόλεις, τις κωμοπόλεις τα χωριά : όνομα, κάτοικοι, γλώσσα, εθνικότητα, ασχολίες. ⮚Να αναζητήσουν φωτογραφικό υλικό από άτομα, Συλλόγους, αρχεία καθώς και από το φωτογραφικό αρχείο του Ελληνικού λογοτεχνικού και Ιστορικού αρχείου (http://eliaserver.elia.org.gr/elia/site/content.php). ⮚Να ετοιμάσουν ερωτηματολόγιο για τη συνέντευξη από απογόνους και να συγκεντρώσουν τις προφορικές μαρτυρίες. ⮚Να αναζητήσουν στοιχεία για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής ⮚Να καταγράψουν τα σχολεία, αρρεναγωγεία, παρθεναγωγεία που υπήρχαν στον τόπο προέλευσης και να παρουσιάσουν στατιστικά στοιχεία για τη μόρφωση αγοριών και κοριτσιών καθώς και την προέλευση από αστική ή αγροτική περιοχή. ⮚Να καταγράψουν τα χαρακτηριστικά της άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς: ήθη και έθιμα , παραδόσεις, συνταγές μαγειρικής, είδη μουσικής, κομπανίες, παραδοσιακοί χοροί, θρησκευτικές γιορτές, πανηγύρεις. ⮚Να αξιολογήσουν την πρόοδο των κατοίκων της περιοχής στις Τέχνες και τα Γράμματα καθώς και την εξέλιξη του θεάτρου και του χορού στην περιοχή. ⮚Να συγκεντρώσουν πληροφορίες για την ύπαρξη βιβλιοθηκών, Σχολών, την ύπαρξη Λέσχης και τη σημασία τους καθώς και Πολιτιστικούς Συλλόγους που δραστηριοποιούνταν στις περιοχές προέλευσης. ⮚Να αναζητήσουν φωτογραφικό υλικό, γράμματα και κειμήλια από το οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον της περιοχής σας. ⮚Να διερευνήσουν αν έποικος της περιοχής βρέθηκε στα Τάγματα Εργασίας των Τούρκων και αν έχει διασωθεί σχετική μαρτυρία.
Β. Η εγκατάσταση στον τόπο μελέτης. Να χαρτογραφήσουν με λογισμικό της arcgis online το ταξίδι φυγής από τη γη του ξεριζωμού στην Ελλάδα σύμφωνα με τις προσωπικές μαρτυρίες που συγκεντρώσατε. ❖Να βρουν στοιχεία για τους πρώτους καταυλισμούς, τους χώρους στέγασης, την αποκατάσταση, τις συνθήκες διαβίωσης αρχικά στον Ελλαδικό χώρο. ❖Να αναζητήσουν παραχωρητήρια οικοπέδων που δόθηκαν από την Ιερά Μονή Πεντέλης για την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή και να αξιολογήσουν την κρατική μέριμνα για τους πρόσφυγες ❖Να αναζητήσουν από τα αρχεία του δήμου τον πληθυσμό που εγκαταστάθηκε και τη δημογραφική του εξέλιξη και να δημιουργήσουν ένα στατιστικό γράφημα. ❖Να αναζητήσουν τους δεσμούς με τον τόπο προέλευσης των πρώτων κατοίκων της περιοχής π.χ. τοπωνύμια, οδωνύμια, εκκλησίες, μνημεία κλπ., τα ίχνη δηλ. της πρώτης εγκατάστασης και της αρχικής διαμόρφωσης του νέου τόπου διαμονής. ❖Να αναζητήσουν μέσω μαρτυριών και αρχείων πληροφορίες για το χρηματικό ποσό που δόθηκε σε έκαστο πρόσφυγα για επαγγελματική αποκατάσταση και να το συγκρίνουν με πληροφορίες που δίνονται στον τύπο της εποχής.❖;Να συντάξουν ερωτηματολόγιο για τις συνεντεύξεις τους. ❖Να καταγράψουν μέσω προφορικών μαρτυριών την αντιμετώπιση των προσφύγων από τους γηγενείς και να ερμηνεύσουν τα κίνητρα της διάστασης.❖Να συγκεντρώσουν πληροφορίες μέσω μαρτυριών για τον πολιτικό προσανατολισμό των προσφύγων της περιοχής και να τον αξιολογήσουν λαμβάνοντας υπόψη σχετικά στοιχεία από την Ιστορία. ❖Να μελετήσουν τις ασχολίες τους και να αξιολογήσετε τη συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής εγκατάστασης. ❖Να μελετήσουν την Τεχνογνωσία των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή καθώς αυτή συνδέεται με τις παραδοσιακές τέχνες. ❖Να ασχοληθούν με τη γυναικεία εργασία τις αμοιβές και τη θέση των γυναικών στην οικογένεια και την τοπική κοινωνία. ❖Να προβληματιστούν σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης υγιεινής των κατοίκων καθώς και την ασθένεια της φυματίωσης που μάστιζε τους ανθρώπους την εποχή εκείνη. ❖Να ερευνήσουν τον τοπικό τύπο, τις φωτογραφικές Συλλογές, λογοτεχνικά κείμενα που να αναφέρονται στην περιοχή. ❖Να συγκεντρώσουν υλικό για τα έθιμα που διασώθηκαν έως σήμερα, τις παραδόσεις, τις τοπικές ενδυμασίες που διατηρούνται ακόμη από το Λαογραφικό μουσείο της περιοχής και τους Συλλόγους.
Γ H ιστορία μιας οικογένειας. Προφορικές μαρτυρίες- τεκμήρια ❖Ο τόπος προέλευσης του γενάρχη της οικογένειας. Ο ξεριζωμός. Η άφιξη στον Ελλαδικό χώρο. Η περιπλάνηση. ❖Η εγκατάσταση και οι μετακινήσεις, τα οικονομικά της οικογένειας, η εκπαίδευση των μελών της, η κοινωνική και πολιτική της δραστηριότητα. ❖Ανθρωπωνύμια (ονόματα, επίθετα, παρωνύμια).❖Η ανάδειξή τους σε σημαντικούς ανθρώπους της πόλης. ❖Οι νοοτροπίες, οι ρόλοι, οι σχέσεις στην οικογένεια. ❖Τα έθιμα της οικογένειας. ❖Οι μνήμες από τον τόπο καταγωγής.❖ Ο τρόπος διαβίωσης, τα επαγγέλματα των μελών της οικογένειας.
Β΄ φάση –: Οι μαθητές/τριες της κάθε ομάδας, ως τελικό Προϊόν μπορούν να επιλέξουν να παράξουν: 1.Story map με λογισμικό της arcgis online όπου θα καταγράφεται ο τόπος προέλευσης και η ζωή σε αυτόν καθώς και σε διαδραστικό χάρτη το ταξίδι της προσφυγιάς.2.video με τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες για τη ζωή πριν και μετά τον ξεριζωμό ή ηχητικά ντοκουμέντα.3.Λεύκωμα με υπομνηματισμένο φωτογραφικό υλικό.4.Αφήγηση ιστορίας με αφορμή μια φωτογραφία ή επιστολή .5.Αφιέρωμα στην ιστορία μιας οικογένειας με βάση τις μαρτυρίες και τα κειμήλια που συγκεντρώθηκαν την οποία μπορούν και να δραματοποιήσουν ή να δημιουργήσουν το γενεαλογικό της δένδρο.6. Ως ιστορικοί δημιουργούν ένα ιστορικό κείμενο με θέμα την αποκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή ( κοινωνία-οικονομία -πολιτισμός, την κρατική μέριμνα, στατιστικά στοιχεία) 7. Οπτικοποιούν ποιήματα του Γ. Σεφέρη που αναφέρονται στην περιοχή προέλευσης των Μικρασιατών Προσφύγων του τόπου τους.8. Ετοιμάζουν μια παρουσίαση με αποσπάσματα έργων των Μικρασιατών Λογοτεχνών εστιάζοντας στα κοινά χαρακτηριστικά στο έργο τους καθώς και την επίδραση της μικρασιατικής καταστροφής σ′ αυτό 9.Διοργανώνουν εκδήλωση του σχολείου τους όπου παρουσιάζουν το υλικό τους, ετοιμάζουν συνταγές, τραγουδούν και χορεύουν σε Μικρασιάτικους και Ποντιακούς χορούς καθώς οι “μνήμες μένουν άσβηστες”.
Α΄ φάση : Οι μαθητές/τριες της κάθε ομάδας παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην ολομέλεια του κάθε τμήματος ή/και όλης της τάξης ή τις παρουσιάζουν σε μορφή αφισών ή έκθεσης φωτογραφίας σε ειδικό χώρο στο σχολείο, ώστε να έχει πρόσβαση όλη η σχολική κοινότητα (μαθητές/τριες των άλλων τάξεων, γονείς, εκπαιδευτικοί). Επιλέγεται ανά τμήμα μία διαδρομή και υλοποιείται ένας περίπατος μέσα σε μία διδακτική ώρα. Π.χ. στην πλατεία των Μικρασιατών. Κατά τη διάρκεια του περιπάτου μπορεί να γίνει επίσκεψη και άλλα σχετικά μνημεία, κτίρια κ.λπ, οπότε θα χρειαστεί ενδεχομένως και 2η συνεχόμενη διδακτική ώρα.
Β΄ φάση 1–Οι μαθητές/τριες που έχουν πρόσβαση σε αρχεία και τεκμήρια της οικογένειά τους συμμετέχουν σε Προγράμματα είτε του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού καταθέτοντας τα τεκμήρια για την καταγραφή της ιστορίας της οικογένειας, είτε παραδίδουν την ιστορία στο Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού ή σε Συλλόγους της περιοχής τους. 2.Δημιουργούν ένα βιβλίο με Συνταγές και μικρό λεξικό Ποντιακής διαλέκτου. Αποστέλλουν στο δήμο στατιστικό διάγραμμα της δημογραφικής εξέλιξης των κατοίκων. 3.Συμμετέχουν με τα έργο τους σε εκδήλωση μνήμης που διοργανώνει ο δήμος τους. 4.Αναζητούν φωτογραφίες και στοιχεία που αποτυπώνουν το προσφυγικό πρόβλημα σήμερα και γράφουν σχετικό άρθρο για τη σχολική τους εφημερίδα. 5.Ως ευαισθητοποιημένοι πολίτες συντάσσουν e mail προς την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταγγέλλοντας το ηθικό πρόβλημα των προσφύγων πολέμου σήμερα.
Α΄ φάση : Γίνεται συζήτηση στην ολομέλεια του τμήματος, εξάγονται συμπεράσματα ως προς τον βαθμό επίτευξης των επιδιωκόμενων στόχων, που αφορούσαν την εξοικείωση των μαθητών/τριών με τη διερεύνηση της ιστορίας του τόπου τους, τη συνειδητοποίηση της συμβολής του άμεσου περιβάλλοντός τους στη γενική ιστορία και στη διαμόρφωση της προσωπικής, κοινωνικής και εθνικής- ιστορικής ταυτότητας και καταγράφονται γνώσεις και εμπειρίες που αποκτήθηκαν από το άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινωνία και την εμπλοκή της στις δραστηριότητες των μαθητών/τριών, όπως κι εάν ένιωσαν ότι συνέβαλαν στη διάσωση της ιστορικής μνήμης και εάν συνδέεται ης Τοπική Ιστορίας με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, όπως είναι η ποιοτική εκπαίδευση.
Β΄ φάση: Γίνεται συζήτηση στην ολομέλεια του τμήματος σχετικά με την Ατομική, Συλλογική, Θεσμική Μνήμη. Οι μαθητές/τριες μπορούν να μιλήσουν για αναμνήσεις από τη ζωή των προγόνων τους στην πόλη των Μελισσίων, για την καταγωγή τους και πως εγκαταστάθηκε η οικογένειά τους στην περιοχή και τελικά να στοχαστούν πάνω στο θέμα της ταυτότητά τους. Για τη τελική αξιολόγηση λαμβάνονται υπόψη οι επιδιώξεις του διδακτικού σχεδίου, οι στρατηγικές και οι τεχνικές που ακολουθήθηκαν, το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών η διαδικασία υλοποίησης, η ανταπόκριση της τοπικής κοινωνίας στο εγχείρημα και η διάθεση επικοινωνίας και εξεύρεσης αρχειακού υλικού και τεκμηρίων καθώς και η επεκτασιμότητα της διερευνητικής και βιωματικής πρακτικής και σε άλλα μαθήματα.
