Η δράση αποσκοπεί στη βιωματική γνωριμία των μαθητών/τριών με τους λόφους της Αθήνας που βρίσκονται στον αστικό ιστό. Μέσα από παρατήρηση, εξερεύνηση, χαρτογράφηση και δημιουργικές δραστηριότητες, οι μαθητές/τριες καλούνται να ανακαλύψουν την περιβαλλοντική, πολιτιστική και κοινωνική αξία τους και, με περιβαλλοντική ευαισθησία και ενδιαφέρον για την πόλη τους, να συμβάλουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης σε αυτήν. Στις δραστηριότητες ενσωματώνονται στοιχεία εκπαίδευσης για τη βιωσιμότητα, τον πολιτισμό, την κοινωνική ευθύνη και τη συμμετοχή. Αποβλέποντας στη διαμόρφωση των παιδιών ως ενεργών πολιτών με διάθεση για δράση, περιλαμβάνονται διδακτικές στρατηγικές όπως έρευνα, επίσκεψη πεδίου, σχεδιασμό και υλοποίηση δράσης, διάχυση αποτελεσμάτων και αναστοχασμός.
Διασύνδεση με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) για το γνωστικό αντικείμενο της Γεωγραφίας Ε΄ Δημοτικού (ΦΕΚ 304/Β΄/13-03-2003), ( ΦΕΚ 5815/Β/10-12-2021) ,
Διασύνδεση με το Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024)
Νέα Προγράμματα Σπουδών (ΦΕΚ 2259/Β/06-04-2023)
Με την ολοκλήρωση της δράσης, οι μαθητές/τριες αναμένεται :
•να γνωρίζουν γεωγραφικά στοιχεία για την Αθήνα,
•να αναγνωρίζουν τους βασικούς λόφους της Αθήνας και να κατανοούν τη γεωμορφολογία και τη θέση τους στο Λεκανοπέδιο,
• να περιγράφουν γεωγραφικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά στοιχεία της γειτονιάς τους με αφορμή τον κοντινό τους λόφο ή/και έναν λόφο του κέντρου της πόλης,
• να αξιοποιούν ψηφιακά μέσα και δημιουργικά εργαλεία για την παρουσίαση και διάχυση της δουλειάς τους,
• να συνεργάζονται αποτελεσματικά σε ομάδες, αναπτύσσοντας δεξιότητες παρατήρησης, έρευνας και επικοινωνίας,
• να εντοπίζουν περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα και να προτείνουν λύσεις,
• να εκτιμούν τη φυσική, ιστορική και κοινωνική αξία των λόφων στον αστικό ιστό,
• να συμμετέχουν σε δράσεις για την προστασία και ανάδειξη του δημόσιου χώρου, αναπτύσσοντας ενεργό ρόλο και υπευθυνότητα.
Αρχικά επιλέγεται το θέμα, διατυπώνεται ο τίτλος της δράσης και οι μαθητές/τριες γνωρίζουν τους λόφους της Αθήνας, σκέφτονται, διερευνούν και κατανοούν την ιστορική, φυσική και κοινωνική τους σημασία και εντοπίζουν τυχόν προβλήματα και προκλήσεις (π.χ. ρύπανση, εγκατάλειψη).
Ενδεικτικές δραστηριότητες:
1. Εισαγωγική συζήτηση με ερωτήσεις ενεργοποίησης:
• Υπάρχει λόφος στη γειτονιά μας ή και λίγο πιο μακριά;
Κάποιο ψηλό σημείο με μεγάλη ορατότητα; Έχετε επισκεφτεί τον λόφο ή το ύψωμα αυτό; Έχετε επισκεφτεί άλλους λόφους;
• Γνωρίζετε άλλους λόφους της Αθήνας; • Έχετε επισκεφθεί κάποιον από αυτούς; Τι είδατε εκεί/από εκεί;
• Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε την έννοια του λόφου; Ας σκεφτούμε το λόφο σε σχέση με το βουνό. • Ποια χαρακτηριστικά έχουν οι λόφοι σε σχέση με την πόλη γύρω τους;
• Τώρα, μήπως σκέφτεστε και άλλους λόφους της Αθήνας;
2. Έρευνα σε τρισδιάστατο χάρτη:
• Σε ένα τρισδιάστατο χάρτη του Λεκανοπεδίου (βλ. ενδεικτικά στο Φωτόδεντρο – Συσσωρευτή Εκπαιδευτικού Περιεχομένου: https://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/5101), οι μαθητές/τριες αναζητούν τους λόφους της Αθήνας που έχουν καταγράψει στη συζήτηση.
Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί επιπλέον να δώσει λίστα με τους λόφους της Αθήνας ώστε να επισημανθεί το σύνολο ή να βοηθήσει τα παιδιά να εντοπίσουν τους πιο γνωστούς λόφους και όσους βρίσκονται κοντά στο σχολείο: Ακρόπολη, Άρειος Πάγος, Αγοραίος Κολωνός (όπου βρίσκεται ο ναός του Ηφαίστου), Φιλοπάππου (Μουσών), Πνύκα, Αστεροσκοπείου (Νυμφών), Δεξαμενής (Πετράλωνα), Λυκαβηττός, Στρέφη, Φινόπουλου, Τουρκοβούνια, Ελικώνα (Κυψέλη), Αρδηττός, Λόφος του Ιππίου Κολωνού, Λόφος Σκουζέ (Σεπόλια), Λαμπράκη (Ν. Κόσμος), Αγίου Ιωάννη του Κυνηγού ή Κυνοσάργους (Ν. Κόσμος/ Δάφνη).
• Συζητούν για τη θέση των λόφων μέσα στον αστικό ιστό και καταθέτουν τις πρώτες σκέψεις τους για την πολλαπλή τους αξία, περιβαλλοντική, ιστορική, πολιτιστική, κοινωνική (π.χ. τόπος υπαίθριας αναψυχής).
3. Δημιουργία χάρτη τοίχου – «Ο Χάρτης των Λόφων»: Οι μαθητές/τριες σημειώνουν τους λόφους και την ονομασία τους σε έναν μεγάλο αδρό χάρτη της Αθήνας που σχεδιάζουν, αναζητούν χαρακτηριστικές φωτογραφίες και τις τοποθετούν. Ο χάρτης παραμένει στην τάξη και συμπληρώνεται από τα παιδιά κατά τη διάρκεια του Προγράμματος με νέα στοιχεία που ανακαλύπτουν.
4. Καταιγισμός ιδεών: Καταγράφουν όσα γνωρίζουν για τον κοντινό στο σχολείο τους λόφο και όσα θα ήθελαν να μάθουν για αυτόν. Καταγράφουν πιθανές πηγές. Συζητούν πώς πήρε ο λόφος το όνομά του.
5. Έννοιες και όροι: Συζητούν τη σημασία των όρων τοπίο, κλίμα, μικροκλίμα, μνημείο, χλωρίδα, πανίδα, οικοσύστημα που θα απασχολήσουν την ομάδα και κατά την επίσκεψη.
6. Δοκιμάζουν παιχνίδια προσανατολισμού και παρατήρησης στην αυλή από ένα ψηλό σημείο θέασης του σχολείου (Ενδεικτικά: από πού βγαίνει ο ήλιος, προς τα πού βρίσκεται ο κοντινός τους λόφος, φαίνεται κάποιο βουνό/θάλασσα, λόφος…)
Καθορίζονται οι φάσεις της προετοιμασίας και του σχεδιασμού της δράσης και καταγράφονται με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού τα επόμενα βήματα (προετοιμασία της επίσκεψης-επίσκεψη στο πεδίο κλπ.) και όσα είναι αναγκαία να μελετηθούν:
• Εντοπισμός (βιωματικά) της θέσης του λόφου που βρίσκεται κοντά στο σχολείο μέσα στη πόλη και την έκτασή του.
• Γνωριμία με το οικοσύστημα του λόφου. •Αποτύπωση μνημείων, κατασκευών, ανθρώπινων παρεμβάσεων για τη φροντίδα/συντήρηση του χώρου (δρομάκια, βρύσες, ταΐστρες, ταμπέλες με πληροφορίες κ.ά.).
• Μελέτη της εξέλιξης του πολιτιστικού τοπίου της περιοχής και ευρύτερα της Αθήνας, με επίκεντρο τον λόφο.
• Διάκριση προβλημάτων και αναγκών από την επιτόπια επίσκεψή τους.
•Καταγραφή προτάσεων για τον σχεδιασμό βιώσιμων δράσεων ενεργού πολίτη για την προστασία του.
Δραστηριότητες για την προετοιμασία της επίσκεψης:
• Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε ομάδες (π.χ. ομάδα φωτογραφίας, συνεντεύξεων από περιπατητές/τριες και εργαζόμενους/ες στον λόφο, καταγραφής και φωτογράφισης χλωρίδας, εντοπισμού πανίδας, ιστορίας – μνημείων).
• Κάθε ομάδα προετοιμάζει τα εργαλεία που θα χρειαστεί για τη συλλογή πληροφοριών (φωτογραφική μηχανή, voice–recorder, θήκες για συλλογή χλωρίδας, σημειωματάρια…).
• Τα παιδιά θέτουν τους κανόνες για την ασφάλεια της ομάδας κατά την επίσκεψη.
Α. Επίσκεψη στο πεδίο: ο κοντινός λόφος ή λόφος του κέντρου της πόλης. Οι μαθητές/τριες ανεβαίνουν στο ψηλότερο σημείο θέασης, παρατηρούν το τοπίο και συζητούν: «Ποια είναι η θέση του λόφου σε σχέση με την πόλη;», «Ποια άλλοι λόφοι φαίνονται;», «Ποιοι ορεινοί όγκοι φαίνονται και ποια η θέση της πόλης σε σχέση με αυτούς;» (Υμηττός, Πεντέλη, Πάρνηθα, Αιγάλεω). Αν από τον λόφο φαίνεται η θάλασσα και ο κόλπος του Αργοσαρωνικού, επισημαίνεται η έξοδος της πόλης προς τη θάλασσα και, μέσα από τον εντοπισμό των στοιχείων του αθηναϊκού τοπίου, αναδύεται η έννοια του Λεκανοπεδίου Αττικής ως πεδίου περιτριγυρισμένου από βουνά (συζητείται ό όρος). Κατόπιν, αναζητούν τα σημεία του ορίζοντα και επισημαίνουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία του τοπίου που τα σημαίνουν.
Επέκταση:
Συγκρίνουν το σημερινό αστικό τοπίο με εκτυπώσεις από έργα περιηγητών (17ου-19ου αι.) και από φωτογραφίες των αρχών του 20ού και συζητούν τι έχει αλλάξει και πώς ήταν το φυσικό τοπίο στο παρελθόν (εξέλιξη του πολιτιστικού τοπίου). Πηγή: Ενδεικτικά εδώ, Ίδρυμα Λασκαρίδη, Με το βλέμμα των περιηγητών (διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: https://el.travelogues.gr/tag.php?view=6).
Αισθητηριακή προσέγγιση:
Σε ένα «πράσινο» σημείο του λόφου ο/η εκπαιδευτικός ζητά από τα παιδιά να κλείσουν τα μάτια για 30”, να ακούσουν και να μυρίσουν. Συζητούν αν και πώς διαφέρει η εμπειρία τους αυτή από την αντίστοιχη μέσα στον αστικό ιστό.
Περιήγηση:
• Οι ομάδες περιηγούνται στα δρομάκια/μονοπάτια του λόφου καταγράφουν στοιχεία για τα δέντρα, τους θάμνους, τα λουλούδια, τα ζώα, το φυσικό περιβάλλον.
• Καταγράφουν τις θετικές ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως δρομάκια, βρύσες, παιδική χαρά, ανοιχτά θέατρα, σημάνσεις, ταΐστρες κλπ.
• Αναζητούν μνημεία αρχαία ή νεότερα, ή άλλα τοπόσημα, και τη σήμανσή τους (εφόσον υπάρχουν). Επισημαίνεται ότι αρκετοί από τους λόφους της Αθήνας είναι αρχαιολογικοί χώροι. • Εντοπίζουν χαρακτηριστικά ανθρώπων που συναντούν στον λόφο και παίρνουν συνεντεύξεις από αυτούς (περιπατητές, τουρίστες, υπαλλήλους καθαριότητας, κηπουρούς, φύλακες, αρχαιολόγους, αν ο λόφος είναι αρχαιολογικός χώρος κ.ά.).
• Επισημαίνουν και φωτογραφίζουν προβληματικές καταστάσεις (αφρόντιστο πράσινο, σκουπίδια, απεριποίητες υποδομές, έλλειψη σήμανσης, έλλειψη αθλητικών υποδομών, δυσκολία πρόσβασης για όλους, υποδομές πυρόσβεσης). Ολοκληρώνοντας την επίσκεψη, με την επισήμανση της αστικοποίησης της Αθήνας και των ζητημάτων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της έλλειψης πρασίνου, του κλίματός της (θερινοί καύσωνες), τα παιδιά, μέσα από ερωτήσεις, διατυπώνουν σκέψεις για τη σημασία των λόφων που είναι νησίδες φυσικού περιβάλλοντος στη πόλη.
Σχεδιασμός εθελοντικής δράσης (στην τάξη):
• Τα παιδιά οργανώνουν το υλικό που έχουν συλλέξει: παρατηρήσεις, καταγραφές, σκίτσα, φωτογραφίες κλπ. Ετοιμάζουν σε χαρτί του μέτρου τον χάρτη του λόφου, επισημαίνοντας τα σημαντικά στοιχεία: σημεία ενδιαφέροντος, διαδρομές κ.ά. Αποφασίζουν σύμβολα γι’ αυτά και συνοδεύουν τον χάρτη με υπομνηματισμό (ενδεικτικά: μονοπάτια, σημεία θέας, βρύσες, κτίσματα…). Προσθέτουν φωτογραφίες και σκίτσα.
• Τα παιδιά συζητούν την καταγραφή προβλημάτων και κάνουν προτάσεις για λύσεις και για δράσεις ανάδειξης και προστασίας του λόφου.
• Επιλέγουν με επιχειρήματα και δημοκρατικές διαδικασίες τη δράση που θα υλοποιήσουν.
1.Εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, με οργανωμένες φυτεύσεις για την ενίσχυση του πρασίνου σε συνεργασία με τον Δήμο, καμπάνια καθαρισμού του λόφου σε συνεργασία και με Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (για τη Δημόσια Βάση Δεδομένων και το Ειδικό Μητρώο Ο. Κοι. Π., βλ. εδώ: https://okoip.gov.gr/CSOIS/home.html) κ.ά.
2. Έκθεση φωτογραφίας. Τα παιδιά φωτογραφίζουν δέντρα, λουλούδια, έντομα, κτίσματα ενδιαφέροντος, αρχαιολογικά ευρήματα, ή αστικά τοπία από τον λόφο και οργανώνουν μια φωτογραφική έκθεση στον λόφο ή το σχολείο, με στόχο την ευαισθητοποίηση των επισκεπτών για την προστασία του οικοσυστήματός του και των πολιτιστικών στοιχείων του. Έπειτα, προσκαλούν στην έκθεση γονείς, περίοικους, δημοτικές αρχές, προκειμένου να τους ενημερώσουν για τη σημασία του λόφου και την ανάγκη προστασίας του.
3. Ψηφιακή ή αναλογική χαρτογράφηση με ενσωμάτωση προτάσεων. Στον χάρτη του λόφου που έχουν σχεδιάσει τα παιδιά, προσθέτουν με υπόμνημα τις προτάσεις τους για την ανάδειξή του και για τυχόν αναβάθμιση των υποδομών του, π.χ. σημεία για να τοποθετηθούν παγκάκια, πέργκολες, πληροφοριακά κείμενα κ.ά. Εναλλακτικά (ή επιπλέον) δημιουργούν ψηφιακό χάρτη (π.χ. στο ArcGIS Online), όπου προσθέτουν τα στοιχεία που θεωρούν σημαντικά, φωτογραφίες και σκίτσα και με υπόμνημα με πληροφορίες και προτάσεις. Αναρτούν το ψηφιακό χάρτη στον ιστότοπο του σχολείου και ενημερώνουν τη σχολική κοινότητα και τις δημοτικές αρχές για τη δημιουργία του.
4. Κυνήγι Θησαυρού. Οργανώνουν ένα παιχνίδι θησαυρού – γνωριμίας για άλλες τάξεις ή για τους γονείς τους.
Πράσινες παρεμβάσεις και ευαισθητοποίηση:
1. Δράση καθαρισμού και φροντίδα για την καλή κατάσταση του χώρου. Οργανώνουν καμπάνια καθαρισμού του λόφου. Σχεδιάζουν πινακίδες:
για τη βόλτα κατοικιδίων με φροντίδα για την καθαριότητα του χώρου μετά τη βόλτα , την προστασία των θάμνων κλπ,
με μηνύματα για την ευαισθητοποίηση των επισκεπτών. Ενδεικτικά: «Κάνε ησυχία, ζει ένα πουλί εδώ!».
2. Φροντίδα για τα πουλιά. Ετοιμάζουν απλές ταΐστρες και ποτίστρες για τα πουλιά του λόφου και φροντίζουν να τις γεμίζουν σε τακτά διαστήματα.
3. Φυτεύσεις και δημιουργία σποροβόμβων. Με έγκριση από τις υπηρεσίες που έχουν την ευθύνη του χώρου, φτιάχνουν μικρές σποροβόμβες για τον λόφο ή συμμετέχουν σε δενδροφύτευση.
Έρευνα και παρουσίαση:
1. Μικρή ταινία ή ντοκιμαντέρ. Δημιουργούν με tablet ή κινητό, σύντομο βίντεο για τον λόφο και τη σημασία του.
2. «Ο λόφος στον καύσωνα». Έχοντας διερευνήσει πώς ο λόφος βοηθά στο μικροκλίμα της περιοχής ή πώς επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή και οργανώνουν ένα κλιματικό περίπατο ευαισθητοποίησης.
Δημιουργική Έκφραση:
1. Δημιουργική γραφή: Ιστορίες του λόφου, ποιήματα, τραγούδι… Δημιουργούν ένα βιβλίο με ιστορίες που διαδραματίζονται σε αυτόν (για παράδειγμα: ένας τουρίστας, ένας φύλακας, ένα πουλί, μια χελώνα, ένα δέντρο κλπ. αφηγείται). Εναλλακτικά, συνθέτουν ποιήματα και τραγούδια με επίκεντρο τον λόφο.
2. Εικαστική έκφραση. «Ο λόφος σε 4 εποχές»: Ζωγραφίζουν τον λόφο ή κάνουν κολάζ ή μακέτα με υλικά από τον λόφο. Δημιουργούν στην αυλή του σχολείου ομαδικό έργο landart με πέτρες, ξερά φύλλα και μικρά ξύλα που βρήκαν στον λόφο. Ετοιμάζουν αφίσα με θέμα την προστασία του λόφου. Δίνουν όνομα στα έργα και τα παρουσιάζουν στη σχολική κοινότητα.
Ενεργή κοινωνική δράση:
1. Γράμμα στη Δημοτική Αρχή. Βάσει των καταγραφών και των συζητήσεών τους, στέλνουν επιστολή με προτάσεις στη Δημοτική Αρχή και στις ανάλογες υπηρεσίες του Δήμου (ενδεικτικά: καθαριότητα, προσβασιμότητα, σήμανση, φωτισμός, άθληση).
2. Καμπάνια ενημέρωσης. Ετοιμάζουν απλά φυλλάδια (Α4, διπλωμένα στα 2 ή 3) με σύντομες πληροφορίες για τον λόφο και τη σημασία του, καθώς και τις προτάσεις τους και τα διανέμουν. Οργανώνουν μια παρουσίαση για τους γονείς.
3. Δημιουργία podcast/μαθητικό ραδιόφωνο. Οι μαθητές και οι μαθήτριες δημιουργούν ένα podcast. Μετά από μια σύντομη εισαγωγή για την ιστορία του, καταθέτουν την εμπειρία τους από την επίσκεψη στον λόφο και τη σημασία του για τη γειτονιά και την πόλη. Με την άδεια των προσώπων από τα οποία τυχόν πήραν συνεντεύξεις, επιλέγουν κομμάτια τα οποία συμπεριλαμβάνουν σε αυτό.
Επιλέγονται ευκαιρίες γνωστοποίησης στην ευρύτερη κοινότητα του συνόλου της δουλειάς και των προτάσεων των παιδιών που αφορούν τον δημόσιο χώρο, ώστε να ενισχυθεί το αίσθημα του ανήκειν και στοιχεία της ιδιότητας του ενεργού πολίτη, όπως η συμμετοχή, η συνεργασία και η κοινωνική ευθύνη.
Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Οργάνωση εκδήλωσης με τίτλο «Ημέρα των λόφων».
• Παρουσίαση των δράσεων σε άλλους/ες μαθητές/τριες, γονείς/κηδεμόνες και εκπαιδευτικούς.
• Έκθεση εικαστικών έργων, βίντεο, μακετών.
2. Δημοσίευση σε σχολικό blog ή ιστοσελίδα.
• Αποστολή ευχαριστήριας επιστολής σε φορείς που υποστήριξαν τις δράσεις.
• Δημιουργία ψηφιακού τοίχου (padlet), για τη δημιουργία διαλόγου με άλλα μέλη της κοινότητας (σχολικής-τοπικής) και υποβολή και άλλων προτάσεων ή απόψεων.
Εξάγονται συμπεράσματα για το πρόγραμμα, καταγράφονται οι νέες γνώσεις, οι εμπειρίες και τα συναισθήματα των παιδιών, κατατίθενται ιδέες για επέκταση της δράσης σε άλλους τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς της ευρύτερης περιοχής του σχολείου τους και αποτυπώνονται προτάσεις για ανάληψη μελλοντικών εθελοντικών δράσεων για την προστασία τους.
Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Συζήτηση με ερωτήσεις αναστοχασμού, ενδεικτικά:
• Πώς ένιωσα κατά τη διάρκεια του Προγράμματος;
• Τι έμαθα για τη γειτονιά, την πόλη και τον εαυτό μου;
• Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά;
• Ατομική αποτίμηση: Τι έκανα, τι έμαθα, πώς ένιωσα, τι θα κάνω στο μέλλον.
3. Αποτίμηση από τον/την εκπαιδευτικό με βάση τη συμμετοχή, τη συνεργασία, τη στάση υπευθυνότητας και ενδιαφέροντος. Προτεινόμενα Εκπαιδευτικά Υλικά: Χάρτες της Αθήνας, άρθρα για τους λόφους της Αθήνας, φωτογραφίες, video, ιστοσελίδες ΥΠ.ΠΟ. και τοπικών συλλόγων γειτονιάς.
