Οι μαθητές/τριες με «όχημα» αγάλματα, μνημεία, κτήρια και γωνιές της πόλης δομούν την ιστορία της πόλης των Τρικάλων από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Στη δράση προβλέπεται να ενταχθούν τα ακόλουθα σημεία στην πόλη: Άγαλμα του Ασκληπιού, Ασκληπιείο Τρικάλων, Κάστρο των Τρικάλων, Βαρούσι, η παλιά πόλη, Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου (μικρός) στο Βαρούσι, ο παλαιότερος των Τρικάλων, Ιερός Ναός της Αγίας Επισκέψεως, Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου, Οθωμανικό Τέμενος Οσμάν Σαχ, Κουρσούμ Τζαμί, Ιερά Συναγωγή Καλ Καντός Γιαβανίμ, Παλιές φυλακές Τρικάλων, Μουσείο Τσιτσάνη, Μνημεία εθνικής αντίστασης στην πόλη των Τρικάλων, Δικαστικό μέγαρο, 4ο Δημοτικό Σχολείο Τρικάλων, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Τρικκαίων, Σιδηροδρομικός σταθμός, Μύλος Ματσόπουλου, Εργοστάσιο Γάλακτος Τρικάλων, Λαϊκή αγορά, Κεντρική πλατεία. Το σχέδιο δράσης στηρίζεται στη διερεύνηση των παραπάνω σημείων στην πόλη των Τρικάλων, ώστε να αναδειχθεί ο ρόλος τους στην οικονομική, κοινωνική, λατρευτική, εκπαιδευτική και πολιτιστική ζωή της πόλης. Οι μαθητές/τριες θα κληθούν να επισκεφθούν, να παρατηρήσουν και να περιγράψουν τη σημερινή εικόνα αυτών των σημείων στην πόλη, να συζητήσουν με πρόσωπα που τα εκπροσωπούν και να διατυπώσουν προτάσεις ανάδειξης και βελτίωσης τους, αναλαμβάνοντας ρόλο ενεργών πολιτών. Η δράση συνδυάζει την διατήρηση της ιστορικής μνήμης με την καλλιέργεια του αισθήματος της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης για την βελτίωση του δημόσιου χώρου. Λόγω του μεγάλου αριθμού των σημείων αναφοράς, προτείνεται αυτά να μοιραστούν στις τρεις τελευταίες τάξεις ανάλογα με το ενδιαφέρον (θρησκευτικό, ιστορικό, πολιτιστικό) ή ανάλογα με τη χρονική περίοδο στην οποία δημιουργήθηκαν (αρχαία, μεσαιωνική ή νεότερη Ελλάδα). Ο σχεδιασμός μπορεί να προσαρμοστεί και να αξιοποιηθεί από σχολεία άλλων περιοχών, εστιάζοντας σε σημεία του δικού τους τόπου, σε ένα τοπικό μνημείο ή σε κάποιο άγαλμα με ιστορική ή πολιτιστική σημασία. Μέσα από δραστηριότητες που θα ακολουθούν ανάλογη δομή (παρατήρηση, έρευνα, δημιουργία/παρέμβαση, διάχυση), οι μαθητές/τριες μπορούν να εμβαθύνουν στη σχέση του δημόσιου μνημείου και χώρου με την ιστορική μνήμη, την τοπική ταυτότητα και την ενεργό πολιτειότητα, συμβάλλοντας στην ανάδειξή του και τη βελτίωση της λειτουργικής του αξιοποίησης στο πλαίσιο του δικού τους κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος.
Διασύνδεση με το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας στις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και Στ΄ τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (ΦΕΚ, Τεύχος Β’, 1963/2021)Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Οι μαθητές/τριες, αναμένεται να:
συλλέγουν και καταγράφουν ιστορικά στοιχεία από τα σημεία ενδιαφέροντος της πόλης των Τρικάλων,
διερευνούν και αναλύουν τον διαχρονικό ρόλο κάθε σημείου ενδιαφέροντος στην οικονομική, κοινωνική, λατρευτική, εκπαιδευτική και πολιτιστική ζωή της πόλης,
συνδέουν το παρελθόν με τη σημερινή ταυτότητα της κοινότητας που πλαισιώνει κάθε σημείο ενδιαφέροντος,
αποτυπώνουν την προσωπική τους ματιά σε κάθε σημείο ενδιαφέροντος,
συντάσσουν και καταθέτουν προτάσεις ανάδειξης και βελτίωσης της λειτουργικής αξιοποίησης κάθε σημείου ενδιαφέροντος προς τους αρμόδιους φορείς,
αναγνωρίζουν βασικά μνημεία/τοπόσημα των Τρικάλων (Ασκληπιείο, Φρούριο Τρικάλων, Κουρσούμ Τζαμί, Βαρούσι και όσα αναφέρονται στην εισαγωγή), συνδέουν τη δημιουργία τους με ιστορικές περιόδους και κατανοούν τη διαχρονική εξέλιξη στην οικονομική, κοινωνική, λατρευτική, εκπαιδευτική και πολιτιστική ζωή της πόλης.Αναπτύσσουν δεξιότητες ιστορικής έρευνας (συλλογή, αξιολόγηση, σύνθεση πληροφοριών από διάφορες πηγές),
εκφράζονται δημιουργικά (γραπτά, προφορικά, καλλιτεχνικά, ψηφιακά) με βάση την πληροφορία που καταγράφουν για καθένα από τα σημεία ενδιαφέροντος,
ενισχύουν τη συνεργασία, την επικοινωνία και την αίσθηση του ανήκειν στις κοινότητες που συμμετέχουν: τάξη, σχολείο, τοπική κοινότητα.
Η δράση ξεκινά στην αίθουσα διδασκαλίας με ανοιχτή συζήτηση γύρω από το σημείο ενδιαφέροντος, που μπορεί να υποστηριχθεί με προβολή φωτογραφιών, με σκοπό να ενεργοποιηθούν οι εμπειρίες και οι γνώσεις των μαθητών/τριών για τον συγκεκριμένο δημόσιο χώρο ή μνημείο.
Ο/Η εκπαιδευτικός θέτει ερωτήσεις, όπως (ενδεικτικά):
Στην περίπτωση αγάλματος/μνημείου:
Γιατί πιστεύετε ότι κάποιοι χώροι έχουν αγάλματα ιστορικών προσώπων;
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την πόλη;
Έχετε προσέξει το άγαλμα στην πλατεία Ρήγα Φεραίου πάνω στη γέφυρα του Ληθαίου;
Ποιον/Ποιους παριστάνει;
Γνωρίζετε ποιος/ποιοι ήταν;
Τι σας αρέσει και τι δε σας αρέσει σε αυτό το μνημείο/άγαλμα;
Αν ήσασταν επισκέπτης, θα καταλαβαίνατε ποιον αναπαριστά το άγαλμα και γιατί υπάρχει άγαλμά του εκεί;
Έχετε ακούσει αν έχει/έχουν κάνει κάτι σημαντικό αυτοί που εικονίζονται;
Τι ρόλο μπορεί να έπαιξε/αν στην ιστορία και στη ζωή της πόλης;
Αν μιλούσατε σε έναν επισκέπτη στην πόλη μας, τι θα του λέγατε για αυτό το άγαλμα;
Στην περίπτωση κτηρίου/δημόσιου χώρου:
Έχετε προσέξει το κτήριο (αναφέρετε κάποιο από αυτά που αποτελούν σημείο ενδιαφέροντος),
Τι σας αρέσει και τι δε σας αρέσει σε αυτό το κτήριο/τέμενος/Ιερό Ναό/Ιερή Συναγωγή/Σχολείο;
Έχετε ακούσει αν στο κτήριο αυτό έχει γίνει κάτι σημαντικό και ιδιαίτερο;
Τι ρόλο μπορεί να έπαιξε/αν στην ιστορία και στη ζωή της πόλης;
Αν μιλούσατε σε έναν/μια επισκέπτη/τρια στην πόλη μας, τι θα του/της λέγατε για αυτό το κτήριο;
Πώς φαντάζεστε να ήταν στο παρελθόν;
Ακολουθεί προβολή και σύγκριση παλαιότερων και σύγχρονων φωτογραφιών του κτηρίου/του αγάλματος/του τοίχου.
Οι μαθητές/τριες, χωρισμένοι/ες σε μικρές ομάδες, καλούνται να τις παρατηρήσουν προσεκτικά και να εντοπίσουν σημεία αλλαγής, διατήρησης ή εγκατάλειψης.
Προκειμένου να εντοπιστούν τα σημεία αλλαγής, διατήρησης ή ενδιαφέροντος προτείνεται να δοθεί φύλλο εργασίας που θα ορίζει σε πίνακα ό,τι πρέπει να καταγραφεί. Καταγράφουν τα στοιχεία αυτά σε φύλλο εργασίας και τα συζητούν στην ολομέλεια, προσπαθώντας να εξηγήσουν γιατί μπορεί να έχουν αλλάξει ή παραμείνει ίδια. Μέσα από την παρατήρηση, διατυπώνουν τα πρώτα ερωτήματα που θα τους/τις καθοδηγήσουν στην περαιτέρω έρευνα για την ανάδειξη των στοιχείων που στο παρελθόν χαρακτήρισε τη λειτουργία του σημείου ενδιαφέροντος, τον ρόλο του ήρωα που αναπαριστά το άγαλμα στην τοπική ιστορία, τον ρόλο της πλατείας στη ζωή της πόλης και τις δραστηριότητες των ανθρώπων, καθώς και τη σύνδεση της ιστορίας του με τη διαμόρφωση της σημερινής ταυτότητας της πόλης.
Η αρχική διερεύνηση κλείνει με τη συλλογική δημιουργία ενός πίνακα ερωτήσεων και θεμάτων προς περαιτέρω διερεύνηση.
Οι μαθητές/τριες γράφουν σε χαρτάκια πόστιτ, τι θα ήθελαν να μάθουν και τα ομαδοποιούν σε θεματικές ενότητες που ενδεικτικά θα μπορούσαν να είναι: ιστορικά πρόσωπα, χρήσεις του σημείου ενδιαφέροντος, συμβολισμοί, εξωτερική και εσωτερική για την περίπτωση κτηρίων εικόνα.
Ο πίνακας αυτός θα λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για την οργάνωση των ομάδων και την κατεύθυνση των δραστηριοτήτων που θα ακολουθηθούν.
Με αφετηρία, τον πίνακα ερωτημάτων που δημιουργήθηκε, οργανώνεται η ομαδική εργασία των μαθητών/τριών.
Η τάξη χωρίζεται σε ομάδες ρόλων (Ιστορικοί-Λαογράφοι, Παρατηρητές, Δημοσιογράφοι, Δημιουργοί) και κάθε ομάδα αναλαμβάνει μια θεματική ενότητα προς διερεύνηση, σε σύνδεση με τις πρώτες ερωτήσεις που έχουν ήδη αναδειχθεί.
Ομάδα Ιστορικών – Λαογράφων: Αναζητά πληροφορίες για το/τα σημεία ενδιαφέροντος που έχουν αναδειχθεί: κτήρια, μνημεία, πρόσωπα (που αναπαριστά κάποιο άγαλμα) και τη συμβολή του στην ιστορία της πόλης. Αναζητούνται πληροφορίες για τον δημιουργό του, το έτος κατασκευής και το ιστορικό της τοποθέτησής του. Παράλληλα, συγκεντρώνει φωτογραφικό υλικό, αφηγήσεις και μαρτυρίες με σκοπό να καταγράψει τη διαχρονική λειτουργία του σημείου ενδιαφέροντος στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης.
Ομάδα Παρατηρητών: Προετοιμάζει το φύλλο παρατήρησης που θα χρησιμοποιήσει στην επιτόπια επίσκεψη: καταγράφει πεδία όπως η αισθητική εικόνα, η καθαριότητα, οι χρήσεις του χώρου και ενδεχόμενες μη αποδεκτές παρεμβάσεις, η παρουσία μνημείων, η πρόσβαση και η φροντίδα του χώρου.
Ομάδα Δημοσιογράφων: Διαμορφώνει ερωτήσεις που θα θέσει σε κατοίκους, περαστικούς ή επαγγελματίες που σχετίζονται με το σημείο ενδιαφέροντος.
Ομάδα Δημιουργών: Διερευνά διαδικτυακά και συγκρίνει αντίστοιχα σημεία ενδιαφέροντος (μνημεία, αγάλματα, κτήρια) άλλων πόλεων στο ιστορικό και κοινωνικό τους πλαίσιο καταγράφοντας ομοιότητες και διαφορές ως προς τα κριτήρια που έθεσαν και διερευνούν οι παρατηρητές/τριες.
Σε όλη τη διάρκεια αυτής της φάσης, οι μαθητές/τριες εργάζονται συνεργατικά στις ομάδες και στην ολομέλεια, ανταλλάσσουν ιδέες και δοκιμάζουν διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης του υλικού τους και καταγραφής των υλικών που θα χρειαστούν για την επίσκεψη στο πεδίο.
Οι ομάδες οργανώνουν και επεξεργάζονται το υλικό τους στην τάξη και στην ολομέλεια εξετάζουν σχέδια παρέμβασης, με κυρίαρχο ερώτημα που έχει προκύψει στην συζήτηση, ενδεικτικά:
Πώς συνδέεται η ύπαρξη του κτηρίου/χώρου/αγάλματος/μνημείου με την ιστορία της πόλης;
Ποια είναι η συνεισφορά του κτηρίου/χώρου/αγάλματος/μνημείου στη διαμόρφωση της ταυτότητας της πόλης;
Πώς θα μπορούσε το κτήριο/ο χώρος/το άγαλμα/το μνημείο να προβληθεί πιο αποτελεσματικά;
Αν σας ζητούσαν να αλλάξετε την πλατεία/τον χώρο που βρίσκεται το άγαλμα/το μνημείο, τι θα προτείνατε;
Με ποιους τρόπους θα μπορούσαν να αναδειχθούν πληροφορίες σχετικά με το σημείο ενδιαφέροντος ώστε να έχουν άμεσα πρόσβαση σε αυτές όλοι/ες όσοι/ες ενδιαφέρονται;
Για τον λόγο αυτό θα δημιουργήσουν αρχικά έναν πίνακα δύο (2) στηλών. Στην πρώτη, θα αποτυπώσουν τα θετικά χαρακτηριστικά των ενεργειών που έχουν μέχρι τώρα αναπτυχθεί για το κάθε θέμα το οποίο αναφέρθηκε στα ενδεικτικά ερωτήματα για το σημείο ενδιαφέροντος (αισθητική, λειτουργικότητα, προσβασιμότητα, σημεία ενδιαφέροντος, προβολή, ανάδειξη πληροφοριών) και στη δεύτερη στήλη τα προβλήματα που θα καταγράψουν και/ή τις δυνατότητες βελτίωσης.
Θα ακολουθήσει συζήτηση για βιώσιμες λύσεις αναβάθμισης του χώρου, των πολιτικών προβολής και τις πρακτικές ενημέρωσης (σκίαση, φύτευση, καθιστικά, παιδική ασφάλεια, προσβασιμότητα για ΑμεΑ, ενημερωτικές πινακίδες, διαδικτυακή ενημέρωση).
Οι μαθητές/τριες δημιουργούν υπόμνημα με προτάσεις προς υπεύθυνους για την απάντηση στα ερωτήματα που τέθηκαν.
Ενδεικτικά, αναφέρουμε την πρόταση τοποθέτησης QR code σε συγκεκριμένα σημεία στα σημεία ενδιαφέροντος για την ανάδειξη της ιστορίας και σημασίας του σημείου ενδιαφέροντος στην ελληνική και κατά το δυνατόν και σε άλλες γλώσσες.
Κατόπιν επικοινωνίας με τους υπεύθυνους κάθε δομής και την έκδοση σχετικής έγκρισης, οι ομάδες επιμελούνται το ψηφιακό υλικό της ιστορικής ανάδειξης του σημείου ενδιαφέροντος σε QR code.
Οι μαθητές/τριες θα παρουσιάσουν τις προτάσεις τους σε αρμόδιους εκπρόσωπους που έχουν την ευθύνη των σημείων ενδιαφέροντος και θα τοποθετήσουν στα συμφωνημένα σημεία που έχουν υποδειχθεί QR code που θα προσφέρουν πληροφορίες ενημέρωσης.
Η φάση αυτή εστιάζει στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων της μαθητικής έρευνας και παρέμβασης στην ευρύτερη σχολική και τοπική κοινότητα.
Κάθε ομάδα οργανώνει και παρουσιάζει το έργο της.
Οι Ιστορικοί-Λαογράφοι αναλαμβάνουν να αφηγηθούν, συνοπτικά, την ιστορία της πλατείας, οι Παρατηρητές παρουσιάζουν τις διαπιστώσεις τους για τη σημερινή εικόνα του χώρου, οι Δημοσιογράφοι διαβάζουν αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που συνέλεξαν και ομαδοποιημένα δεδομένα από τις συνεντεύξεις, οι Δημιουργοί αναλαμβάνουν την καλλιτεχνική αποτύπωση της συνολικής εμπειρίας (π.χ. με αφίσα, ζωγραφική απεικόνιση, έκθεση φωτογραφίας, φωτοκολλάζ ή βίντεο). Οι παρουσιάσεις μπορεί να γίνουν είτε σε αίθουσα του σχολείου είτε, σε χώρο κεντρικό που έχει μεγαλύτερη χωρητικότητα προσδίδοντας στο εγχείρημα δημόσιο και συμβολικό χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να προσκληθούν μέλη της τοπικής κοινότητας, εκπρόσωποι του Δήμου, γονείς και εκπαιδευτικοί, ώστε να ακούσουν τη φωνή των μαθητών/τριών για τη σύνδεση αυτών των σημείων ενδιαφέροντος με τη διαμόρφωση της σημερινής εικόνας της πόλης και να συζητήσουν μαζί τους τις προτάσεις που διαμόρφωσαν για την ανάδειξη και αναβάθμιση της εικόνας τους και να επιδείξουν στην κοινότητα τα σημεία τοποθέτησης QR code. Στο πλαίσιο της διάχυσης των αποτελεσμάτων θα οργανωθεί ξενάγηση στα σημεία ενδιαφέροντος και επί τόπου οι μαθητές/τριες θα παρουσιάσουν τις πληροφορίες που συγκέντρωσαν με βάση τρεις (3) άξονες: α) σύνδεση του σημείου ενδιαφέροντος με την ιστορία της πόλης, β) συνεισφορά του σημείου ενδιαφέροντος στη διαμόρφωση της ταυτότητας της πόλης, γ) αποτελεσματική προβολή του σημείου ενδιαφέροντος. Οι μαθητές/τριες παραδίδουν σε έντυπη ή ψηφιακή μορφή ένα συνοπτικό τρίπτυχο υπόμνημα με τα ευρήματά τους και τις προτάσεις τους για την ανάδειξη και αξιοποίηση των σημείων ενδιαφέροντος, ενισχύοντας τη σχέση τους με τις δημοκρατικές διαδικασίες και την έννοια της ενεργού πολιτειότητας. Η φάση αυτή λειτουργεί όχι μόνο ως κλείσιμο, αλλά και ως άνοιγμα προς την κοινότητα, δίνοντας στους/στις μαθητές/τριες την εμπειρία του να γίνονται φορείς λόγου, δημιουργίας και ευθύνης για τον τόπο τους.
Η τελική φάση του προγράμματος αφιερώνεται στον αναστοχασμό των μαθητών/τριών γύρω από τη μαθησιακή και βιωματική πορεία που ακολούθησαν.
Σε κλίμα ασφάλειας και αμοιβαιότητας, καλούνται να σκεφτούν τι έμαθαν, πώς συνεργάστηκαν, τι τους προκάλεσε εντύπωση και πώς βλέπουν οι ίδιοι/ες πλέον τα σημεία ενδιαφέροντος που μελέτησαν. Αυτή η διαδικασία μπορεί να ενεργοποιηθεί με ερωτήσεις όπως:
Τι καινούριο μάθατε για το σημείο ενδιαφέροντος;
Τι σάς ενθουσίασε ή σας δυσκόλεψε;
Πώς συνεργαστήκατε στην ομάδα σας;
Ακολουθεί ατομική δραστηριότητα, όπου κάθε παιδί αποτυπώνει σε ένα σύντομο γραπτό λόγο ή καλλιτεχνικό έργο τη σκέψη ή το συναίσθημα που κρατά από το πρόγραμμα, με τίτλο: “το όνομα του σημείου ενδιαφέροντος που γνώρισα”.
Μπορεί να γράψει μια φράση, ένα μικρό κείμενο, να σχεδιάσει ή να κατασκευάσει ένα σύμβολο που να αποτυπώνει τη σχέση του με τον χώρο.
Η φάση μπορεί να ολοκληρωθεί με τη δημιουργία ενός συλλογικού “τοίχου αναστοχασμού” στην τάξη ή στον διάδρομο του σχολείου, στον οποίο θα αναρτηθούν σκέψεις, δημιουργίες και λέξεις-κλειδιά που αναδείχθηκαν. Ο “τοίχος” αυτός θα αποτυπώσει όσα έμαθαν, ένιωσαν και όσα τους προβλημάτισαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος και θα παραμένει διαθέσιμος για να εμπλουτίζεται με νέες ιδέες και προτάσεις στο μέλλον.
