Η δράση αποσκοπεί στη διασύνδεση της χαρτογραφίας με τα ανθρώπινες αισθήσεις και ειδικότερα με την ακοή. Τα παιδιά ασκούνται στη χαρτογραφία και παράλληλα πραγματοποιούν ερευνητικές και βιωματικές δράσεις στο πεδίο συλλέγοντας φυσικούς και ανθρωπογενείς ήχους που τους διασυνδέουν με το χαρτογραφικό υλικό. Παράλληλα αναλαμβάνουν ρόλο ενεργού πολίτη παρουσιάζοντας στην τοπική κοινωνία τα ευρήματά τους και αναδεικνύοντας τη σημασία της προστασίας του φυσικού τοπικού ηχοτοπίου από την ηχορύπανση. Η δράση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τις αναγκαίες προσαρμογές σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού. Παρακάτω περιγράφεται ειδικότερα η εφαρμογή στην Ε΄ και στην Στ΄ τάξη Δημοτικού.
Διασύνδεση με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) για το γνωστικό αντικείμενο της Γεωγραφίας Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού (ΦΕΚ 304/Β΄/13-03-2003) ( ΦΕΚ 5815/Β/10-12-2021)
Διασύνδεση με το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το γνωστικό αντικείμενο της Γεωγραφίας Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού ( ΦΕΚ 2259/τ. Β΄/06-04-2023)
Διασύνδεση με το Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024)
Οι μαθήτριες/τριες αναμένεται να:
– κατανοούν την τοπική Γεωγραφία σε διαχρονικό και συγχρονικό επίπεδο προσεγγίζοντας και ερμηνεύοντας διαφόρων ειδών χάρτες,
– εφαρμόζουν συνεργατικές μεθόδους εθνογραφικής έρευνες πεδίου, συλλογής φυσικών δεδομένων και ειδικότερα ήχων,
– ασκηθούν σε πολυτροπικές δεξιότητες συνδυασμού χαρτών, εικόνας και ήχου,
– αναπτύξουν κριτική γεωγραφική σκέψη κατανοώντας το τοπικό περιβάλλον ως διαχρονικό, πολύμορφο και διαρκώς μεταβαλλόμενο πολιτισμικό τοπίο, το οποίο διαμορφώνεται μέσα από τα έργα της φύσης και των ανθρώπων,
– συνειδητοποιήσουν τη σημασία της προστασίας του φυσικού ηχοτοπίου από την ηχορύπανση,
-αναπτύξουν δεξιοτήτων ενεργού πολιτειότητας ως προς το παρόν και το μέλλον της τοπικής κοινωνίας και
-να προβαίνουν στη διάχυση των αποτελεσμάτων της δράσης στην κοινωνία του σχολείου και της πόλης.
Α΄ διερευνητική φάση
– Η/Ο εκπαιδευτικός οργανώνει συζήτηση με τα παιδιά σχετικά με την πραγματοποίηση ερευνητικής δράσης στο φυσικό πεδίο ή στο αστικό περιβάλλον θέτοντας ερωτήματα, όπως: Τι μπορούμε να παρατηρήσουμε στο φυσικό πεδίο ή στο αστικό περιβάλλον; Ποιες αισθήσεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε; Πώς μπορούμε να προσανατολιστούμε σε έναν τόπο; Ποιος είναι ο ρόλος του χάρτη; Ποιους ήχους μπορούμε ν΄ ακούσουμε στο φυσικό ή στο αστικό περιβάλλον; Πώς μπορούμε να καταγράψουμε αυτούς τους ήχους;
– Στη συνέχεια η/ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει χαρτογραφικό υλικό για την Πιερία και συζητάει στην τάξη ζητήματα, όπως: Τι είναι ένα χάρτης; Ποια είναι τα σύμβολά του; Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στα διαφορετικά είδη χαρτών, όπως γεωγραφικό, πολιτικό, γεωλογικό, κλιματικό κ.ά. Ποιες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε από έναν χάρτη; Τι είναι περιηγητικοί χάρτες και ποιες οι διαφορές τους από τους σύγχρονους χάρτες;
– Χαρτογραφικό υλικό για την Πιερία και υλικό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ερμηνείας χαρτών μπορεί να αντλήσει η/ο εκπαιδευτικός στο λινκ: https://www.academia.edu/4123669 [Γραίκος, Ν. 2006. Αφηγήσεις και φωτογραφίες για το περιβάλλον του τόπου μου. Οι εθνογραφικές και οι εικονιστικές μαρτυρίες στην περιβαλλοντική εκπαίδευση. Κονταριώτισσα: ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Δημοτικό Σχολείο Κονταριώτισσας Πιερίας, Φύλλα εργασίας Α1, Α2, Α3, Β1, Β2, Γ1, Γ2, Γ3, σελ. 51-58] – Ακολουθεί συζήτηση για τη έννοια του ηχοτοπίου. Ηχοτοπίο είναι το σύνολο των ήχων που μπορούμε ν΄ αντιληφθούμε σε ένα συγκεκριμένο τόπο ή χώρο.
– Η/ο εκπαιδευτικός εξηγεί ότι οι ήχοι αυτοί μπορεί να είναι φυσικοί, όπως ζώα, πουλιά, τρεχούμενο νερό, άνεμος κ.ά., ανθρωπογενείς, όπως συνομιλίες, τραγούδια, φασαρία κ.ά., αλλά και ήχοι του σύγχρονου αστικού τοπίου, όπως μηχανές, κορναρίσματα κ.ά.
– Στη συνέχεια παρουσιάζει παραδείγματα φυσικών ήχων που μπορούμε να ακούσουμε στον φυσικό ή αστικό χώρο, όπως κελαηδήματα πουλιών, τρεχούμενα νερά, ήχους μηχανών κ.ά.- Επεξηγείται η έννοια της ηχορύπανσης. Ηχορύπανση είναι ο υπερβολικός και ενοχλητικός περιβαλλοντικός θόρυβος που προκαλείται από τον άνθρωπο, τα ζώα ή από μηχανές και διαταράσσει την ισορροπία και την υγεία του ανθρώπου και των ζώων.
– Ακολουθεί συζήτηση για τη δυνατότητα διασύνδεσης των ήχων με τον τόπο στον οποίο παράγονται και η δυνατότητα επισήμανσης του τόπου αυτού σε έναν χάρτη. – Παρουσιάζονται οι «ηχητικοί χάρτες» (Sound maps) και οι σχετικές πλατφόρμες με τη βοήθεια των οποίων μπορούν να παραχθούν (όπως η Thinglink).
– Συζητιούνται, επίσης, τεχνικά θέματα, όπως: ;Με ποιον τρόπο μπορούμε να συλλέξουμε και να αποθηκεύσουμε ήχους; Στη συζήτηση αυτή μπορεί να ζητηθεί η συνεργασία με την/τον εκπαιδευτικό της Πληροφορικής.
– Μπορούν να συζητηθούν και μεθοδολογικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα η δημιουργία καρτέλας με τις πληροφορίες της καταγραφής του ήχου που θα περιλαμβάνει: Ημερομηνία και ώρα καταγραφής, διάρκεια καταγραφής, μέσο καταγραφής, συνοδευτική φωτογραφία ή βιντεοσκόπηση, ονόματα παιδιών που πραγματοποίησαν την καταγραφή, σύντομη περιγραφή, λέξεις κλειδιά και παρατηρήσεις.
– Με βάση το προαναφερόμενο υλικό τα παιδιά σε συνεργασία με την/τον εκπαιδευτικό σχεδιάζουν τη έρευνα στο πεδίο.- Αρχικά επιλέγεται ο τόπος και η διαδρομή της έρευνας.
– Οργανώνονται οι ομάδες: (α) Ομάδα προετοιμασίας των χαρτών. (β) Ομάδα προετοιμασίας του τεχνικού εξοπλισμού. (γ) Ομάδα σχεδιασμού της ερευνητικής περιήγησης και αρχική εκτίμηση των σημείων άντλησης των ήχων.
– Οι ομάδες παρουσιάζουν στην ολομέλεια το υλικό που προετοίμασαν και οργανώνεται η ερευνητική αποστολή στο πεδίο. Β΄ διερευνητική φάση
– Πραγματοποιείται η περιήγηση στον επιλεχθέντα τόπο και η συλλογή των ήχων.
– Η ερευνητική ομάδα επισκέπτεται σταδιακά τα επιλεγμένα σημεία και τα παιδιά πραγματοποιούν σε καθένα από αυτά τις παρακάτω δραστηριότητες: (α) Καταγράφουν τους ήχους που ακούγονται στο σημείο, χωρίς άλλη παρεμβολή για ένα έως δύο λεπτά. (β) Σημειώνουν στον χάρτη της περιοχής τα σημεία καταγραφής των ήχων. (γ) Καταγράφουν άλλες χρήσιμες πληροφορίες, όπως δυσκολίες στην καταγραφή, παρεμβολές κ.ά. (δ) Φωτογραφίζουν το σημείο, εάν δυνατόν πανοραμικά.
-Μετά την επιστροφή στην τάξη ακολουθεί η φάση της επεξεργασίας του υλικού που συλλέχθηκε και η προετοιμασία της παρεμβατικής δράσης.
-Στη φάση αυτή μπορεί να ζητηθεί η συνεργασία με την/τον εκπαιδευτικό Πληροφορικής ειδικά όσον αφορά στον χειρισμό ειδικών λογισμικών, όπως του audacity (ελεύθερο λογισμικό επεξεργασίας ήχου).
– Τα παιδιά ακούν τις ήχους που συνέλεξαν διαχωρίζοντας τους φυσικούς από τους ανθρωπογενείς. Ειδικότερα στους τελευταίους ήχους αναγνωρίζουν τα στοιχεία ηχορύπανσης και την επίδρασή τους στο φυσικό ηχοτοπίο του τόπου καταγραφής.
– Συμπληρώνουν για κάθε ήχο την καρτέλα καταγραφής και προσθέτοντας τη φωτογραφία ή το βίντεο από το σημείο. Επισημαίνουν με διαφορετικές ενδείξεις τους φυσικούς ήχους από τους ηχορυπαντικούς.
– Κατασκευάζουν έναν ηχητικό χάρτη (sound map) με βάση κάποια ελεύθερη πλατφόρμα (όπως την Thinglink) ακολουθώντας την παρακάτω διαδικασία: (α) Φωτογραφίζουν τον χάρτη της περιοχής ή κάνουν printscreen από το GoogleMaps.(β) Μεταφέρουν τα δεδομένα στην πλατφόρμα Thinglink (καρτέλα, φωτογραφία) και βάζουν ετικέτες (tags) σε συγκεκριμένα σημεία της εικόνας, τα οποία συνδέουν με τα αρχεία ήχου και τις υπόλοιπες πληροφορίες.
– Αναρτούν την πλατφόρμα στην ιστοσελίδα του σχολείου.
– Στη συνέχεια συζητούν για τις διαφορές ανάμεσα στους φυσικούς και ηχορυπαντικούς ήχους και για το επίπεδο αλλοίωσης του φυσικού ηχοτοπίου.
– Συζητούν για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να ευαισθητοποιηθεί η τοπική κοινωνία για τον αρνητικό ρόλο της ηχορύπανσης θέτοντας ερωτήματα όπως: «Πώς αλλοιώνει το φυσικό ηχοτοπίο του τόπου μας η ηχορύπανση;» «Πώς επηρεάζει τη ζωή μας η ηχορύπανση;» «Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να περιορίσουμε την ηχορύπανση στον τόπο μας;»
-Αποφασίζουν να κινητοποιηθούν οργανώνοντας παρεμβατικές δράσεις στον δημόσιο χώρο.
Με δεδομένο το υλικό που έχουν ήδη αναρτήσει στην ιστοσελίδα του σχολείου και με βάση το ερώτημα σχετικά με τον περιορισμό της ηχορύπανσης η μαθητική ομάδα συζητά: Ποια μορφή θα έχει η παρεμβατική τους δράση; Με ποιον τρόπο θα την υλοποιήσουν;
Πώς θα οργανώσουν την παρουσίαση της δράσης στην τοπική κοινωνία;
Ενδεικτικές ιδέες παρεμβατικών δράσεων:
– Παρουσίαση της πλατφόρμας του «ηχητικού χάρτη» στο σχολείο σε ειδική εκδήλωση για τους γονείς και την τοπική κοινωνία. Ανάλυση των δεδομένων με επικέντρωση στις καταστροφικές συνέπειες της ηχορύπανσης.
-Μαθητικό ρεπορτάζ με κεντρικό θέμα το πρόβλημα της ηχορύπανσης. Τα παιδιά συμφωνούν για τη μορφή του ρεπορτάζ και τους τρόπους δημοσιοποίησής του στην εφημερίδα της τάξης, στην ιστοσελίδα του σχολείου ή στον τοπικό τύπο. Εάν συλλέχθηκε υλικό κινούμενης εικόνας, μπορούν τα παιδιά να διαμορφώσουν ένα βιντεοσκοπημένο ρεπορτάζ και να το δημοσιεύσουν στην ιστοσελίδα του σχολείου με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών της Πληροφορικής.
– Δράσεις καλλιτεχνικής έκφρασης. Με βάση το υλικό καταγραφής τα παιδιά μπορούν να συνθέσουν πολυμεσικά ηχοτοπία με την προσθήκη μουσικής και αφηγήσεων. Μπορούν, επίσης, να παρουσιάσουν το υλικό με τη μορφή performance ή δραματοποιημένου σεναρίου. Με το υλικό των φωτογραφιών και των χαρτών μπορούν να συνθέσουν κολάζ, σχέδια και ζωγραφικά έργα και στη συνέχεια να οργανώσουν σχετική έκθεση στο σχολείο. Στις δράσεις αυτές μπορούν να συνεργαστούν και να συμβάλουν καθοριστικά με ιδέες και οι εκπαιδευτικοί των καλλιτεχνικών ειδικοτήτων.
Στη φάση αυτή παρουσιάζεται η παρεμβατική δράση στο κοινό ανάλογα με τη μορφή με την οποία αποφάσισε η μαθητική ομάδα. Καταγράφεται η σχετική διαδικασία, όπως πραγματοποιήθηκε, στο κοινό με διάφορους τρόπους: (α) Με βιντεοσκοπήσεις και φωτογραφίσεις.(β) Καταγραφές των αντιδράσεων και των συζητήσεων με το κοινού σε σημειωματάρια, σχεδιαστικές αναπαραστάσεις, δημοσιογραφικά ρεπορτάζ αναλόγως με τις ιδιαίτερες δεξιότητες των παιδιών.
Συζήτηση και αναστοχασμός με τα παιδιά με βάση την επεξεργασία της αποτελεσματικότητας των δράσεων που πραγματοποιήθηκαν. Η εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα μπορεί να αξιολογηθεί με βάση κυρίως την ποιότητα των ίδιων των παραγόμενων μαθητικών εργασιών.
– Αξιολογικοί ποιοτικοί δείκτες είναι:
(α) η ανταπόκριση της τελικής εργασίας στα πραγματικά ενδιαφέροντα των παιδιών και στα αρχικά ερωτήματα που τέθηκαν αρχικά,
(β) η καταγραφή των συγκεκριμένων διαδικασιών και φάσεων της ομαδικής επεξεργασίας της τελικής εργασίας, η επισήμανση προβλημάτων και ο αναστοχασμός για την αποτελεσματικότητάς τους,
(γ) η αυθεντικότητα, η «ζωντάνια» και η πολυτροπική μορφή της τελικής εργασίας,
(δ) οι επεκτάσεις σε άλλα μαθήματα(ε) οι δυνατότητες συνεργασίας με εκπαιδευτικούς διαφόρων ειδικοτήτων,
(στ) η παρουσίαση της τελικής εργασίας στο σχολείο και στην τοπική κοινότητα και η καταγραφή των συζητήσεων για την ανταπόκριση (θετική ή αρνητική) που είχε,
(ζ) η ανάδυση πραγματικού πολιτισμικού νοήματος για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του τοπικού φυσικού ή αστικού περιβάλλοντος.
(η) η εμβέλεια και η τεκμηρίωση των προτάσεων των μαθητριών/τών για το πρόβλημα της ηχορύπανσης.
– Επεκτάσεις σε άλλα μαθήματα. Εκτός από τις ένταξη της δράσης στο Πρόγραμμα Σπουδών για τον Ενεργό Πολίτη, το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλα μαθήματα, όπως στη Γεωγραφία, στην Τοπική Ιστορία, Γλώσσα (κειμενικά είδη), Πληροφορική, Μελέτη Περιβάλλοντος και Αισθητική Αγωγή. Με την έννοια αυτή το πρόγραμμα μπορεί να εξελιχθεί με τη συνεργασία εκπαιδευτικών διαφόρων ειδικοτήτων.
