Το παρόν Σχέδιο Δράσης στοχεύει να ενεργοποιήσει τους/τις μαθητές/τριες της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου σε μια δημιουργική, βιωματική και συλλογική διερεύνηση της τοπικής γεωγραφίας με επίκεντρο τον λόφο του Μεζούρλου στη Λάρισα. Αξιοποιώντας στοιχεία φυσικά (χλωρίδα, πανίδα, ανάγλυφο), ιστορικά (μνημείο Εθνικής Αντίστασης, Διαχρονικό Μουσείο) και κοινωνικής λειτουργίας του τοπίου (χώρος άθλησης, αναψυχής και πολιτιστικής επίσκεψης), το σχέδιο ενισχύει τη γεωγραφική συνείδηση και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών. Η παιδαγωγική λογική που το διέπει εδράζεται στις αρχές της διερευνητικής μάθησης, της ομαδοσυνεργατικής εργασίας, της ενσώματης και βιωματικής εμπλοκής στο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, καθώς και στη διασύνδεση της σχολικής ζωής με τον πραγματικό κοινωνικό ιστό. Μέσω της ενεργητικής συμμετοχής σε όλα τα στάδια της δράσης (παρατήρηση, καταγραφή, μελέτη, επικοινωνία, παρέμβαση), οι μαθητές/τριες καλλιεργούν στάσεις ενεργού πολιτειότητας, αποκτούν δεξιότητες συνεργασίας και αναλαμβάνουν ρόλους με υπευθυνότητα και δημιουργικότητα. Η κατασκευή μιας ενημερωτικής πινακίδας με πληροφορίες για μια επιλεγμένη περιπατητική διαδρομή εντός του λόφου αποτελεί τον κοινό στόχο όλων των μαθητικών ομάδων. Το τελικό προϊόν είναι ταυτόχρονα εκπαιδευτικό, χρηστικό και πολιτισμικό: αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον τόπο τους, τον ερμηνεύουν και τον προτείνουν στους συμπολίτες τους μέσα από τη δική τους ματιά. Το σχέδιο μπορεί να λειτουργήσει ως ενδεικτικό παράδειγμα εφαρμογής και σε άλλες σχολικές μονάδες, προσαρμοζόμενο κάθε φορά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό και πολιτισμικό τοπίο. Παρόμοιες παρεμβάσεις μπορούν να αναπτυχθούν σε πάρκα, ποτάμια, λόφους, ιστορικά μνημεία ή οικολογικά μονοπάτια, ενισχύοντας ένα ευρύτερο δίκτυο σχολείων που λειτουργούν ως κύτταρα τοπικής παιδείας και ενεργής συμμετοχής στη βιώσιμη ανάπτυξη.
Διασύνδεση με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) για το γνωστικό αντικείμενο της Γεωγραφίας Ε΄ Δημοτικού (ΦΕΚ 304/Β΄/13-03-2003), ( ΦΕΚ 5815/Β/10-12-2021).
Διασύνδεση με το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο της Γεωγραφίας Ε΄ Δημοτικού (ΦΕΚ 2259/τ. Β΄/06-04-2023).
Διασύνδεση με το Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Οι μαθητές/τριες θα είναι σε θέση να:
παρατηρούν και να καταγράφουν τα γεωμορφολογικά, φυσικά και ανθρωπογενή χαρακτηριστικά του λόφου,
διερευνούν τη διαχρονική χρήση του λόφου και τη σημασία του στη ζωή της πόλης,
αναγνωρίζουν προβλήματα του δημόσιου χώρου και να διατυπώνουν προτάσεις για την ανάδειξή του,
αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης και παρέμβασης με σεβασμό στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον,
ενεργούν ως υπεύθυνοι και δημιουργικοί πολίτες, συμβάλλοντας στην κοινότητα.
Η ενεργοποίηση και η πρώτη επαφή με το αντικείμενο πραγματοποιούνται εντός της σχολικής τάξης, με αξιοποίηση ψηφιακού υλικού και τεχνολογικών εργαλείων. Ο/Η εκπαιδευτικός προβάλλει δορυφορικές εικόνες του λόφου του Μεζούρλου μέσω εφαρμογών όπως το Google Earth, συνοδευόμενες από φωτογραφικό και βιντεοσκοπημένο υλικό που παρουσιάζει τη γεωμορφολογία, τα είδη χλωρίδας και πανίδας, την ύπαρξη πολιτιστικών σημείων ενδιαφέροντος όπως το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης και το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, καθώς και στιγμιότυπα από τη χρήση του λόφου από πολίτες για αναψυχή και άθληση. Η παρατήρηση γίνεται καθοδηγούμενα: οι μαθητές/τριες καλούνται να εντοπίσουν ενδιαφέροντα σημεία, να σχολιάσουν εικόνες, να κάνουν υποθέσεις για τη λειτουργία του χώρου και να καταγράψουν πρώτες εντυπώσεις. Ακολουθεί συζήτηση στην ολομέλεια, όπου καταγράφονται οι σκέψεις, τα ερωτήματα και οι απορίες των παιδιών. Ο/Η εκπαιδευτικός διευκολύνει τη διαδικασία, ενισχύοντας την ενεργητική ακρόαση και την εστιασμένη διερεύνηση. Η τάξη οργανώνεται σε θεματικές ομάδες (Γεωγράφοι-Φυσιογνώστες, Ιστορικοί, Παρατηρητές-Περιβαλλοντολόγοι, Ομάδα Επικοινωνίας), με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών και τη φύση των δράσεών τους. Κάθε ομάδα επιφορτίζεται με την περαιτέρω εστιασμένη διερεύνηση ενός πεδίου: η γεωμορφολογία και τα φυσικά χαρακτηριστικά του λόφου, τα ιστορικά πολιτιστικά μνημεία, τα είδη της χλωρίδας και πανίδας, η κοινωνική χρήση του χώρου, οι δυνατότητες προστασίας και ανάδειξης.
Καθώς οι μαθητές/τριες επεξεργάζονται τα δεδομένα και ανταλλάσσουν απόψεις, αναδύεται οργανικά το βασικό ερώτημα-πρόκληση: «Τι μπορούμε να κάνουμε για να γνωρίσουμε καλύτερα και να αναδείξουμε τον λόφο του Μεζούρλου;».
Το ερώτημα αυτό λειτουργεί ως καταλύτης για τη συνέχεια της δράσης, καθώς καθιστά σαφές το πλαίσιο προβληματισμού και κινητοποιεί τις ομάδες προς έναν κοινό σκοπό: τη δημιουργία μιας ενημερωτικής πινακίδας που θα συνοψίζει την εμπειρική, ιστορική, περιβαλλοντική και κοινωνική σημασία του λόφου μέσα από το βλέμμα των ίδιων των παιδιών. Η πινακίδα θα περιλαμβάνει τον χάρτη του λόφου με ενσωματωμένα πλαίσια πληροφοριών, ώστε να λειτουργεί ως οδηγός για τον/την επισκέπτη/τρια. Η ανάδειξη του ερωτήματος καθοδηγεί την περαιτέρω δράση και νοηματοδοτεί την εργασία των ομάδων για την κατασκευή της πινακίδας και την τοποθέτησή της στην είσοδο του λόφου, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες του Δήμου. Εναλλακτικά, η φάση της Διερεύνησης μπορεί να ξεκινήσει με μια οργανωμένη επίσκεψη στον λόφο του Μεζούρλου, όπου ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί τους/τις μαθητές/τριες σε συστηματική παρατήρηση και καταγραφή του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος: παρατηρούν τη χλωρίδα και την πανίδα, εντοπίζουν τα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, αναγνωρίζουν τα μονοπάτια, τις χρήσεις του χώρου και τη σχέση του με την κοινότητα. Οι μαθητές/τριες κρατούν σημειώσεις, σε κατάλληλα φύλλα παρατήρησης και καταγραφής, φωτογραφίζουν και εκφράζουν πρώτες εντυπώσεις. Στη συνέχεια στο σχολείο, η τάξη οργανώνεται σε θεματικές ομάδες (Γεωγράφοι-Φυσιογνώστες, Ιστορικοί, Παρατηρητές-Περιβαλλοντολόγοι, Ομάδα Επικοινωνίας), με βάση τις παρατηρήσεις και τα ενδιαφέροντα που προέκυψαν. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει να αναλύσει διαφορετική πτυχή του λόφου. Ο/Η εκπαιδευτικός διευκολύνει τη διαδικασία ανάδειξης ερωτημάτων μέσα από συζήτηση, καταγραφή σκέψεων στον πίνακα και αξιοποίηση μεθόδων όπως η «καταιγίδα ιδεών» και η «τοποθέτηση σε χάρτη ιδεών». Μέσα από αυτή τη διαδικασία προκύπτει οργανικά το βασικό ερώτημα-πρόκληση, όπως έχει αναφερθεί παραπάνω.
Οι μαθητές/τριες, σε συνεργασία με τον/την εκπαιδευτικό, σχεδιάζουν το περιεχόμενο και τη μορφή της ενημερωτικής πινακίδας που θα τοποθετηθεί στην είσοδο του λόφου. Η πινακίδα συντίθεται από το έργο όλων των ομάδων:
Οι Γεωγράφοι και Φυσιογνώστες χαρτογραφούν την περιπατητική διαδρομή, αποτυπώνουν τα κύρια φυσικά χαρακτηριστικά και συγκεντρώνουν πληροφορίες για τα είδη φυτών και ζώων.
Οι Ιστορικοί συντάσσουν σύντομο και τεκμηριωμένο κείμενο για το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, το Διαχρονικό Μουσείο και τη διαχρονική χρήση του λόφου.
Οι Παρατηρητές καταγράφουν την παρούσα χρήση του λόφου από την κοινότητα, εντοπίζουν ανάγκες και προβλήματα.
Η Ομάδα Επικοινωνίας προτείνει καλλιτεχνικά ή διαδραστικά στοιχεία (π.χ. QR codes με ήχους, πληροφορίες ή ψηφιακό υλικό) που θα ενσωματωθούν στην πινακίδα και οργανώνει τη διαδικασία κατασκευής και τοποθέτησης σε συνεργασία με τις υπηρεσίες του Δήμου.
Το υλικό διαμορφώνεται συλλογικά σε μακέτα της πινακίδας, ώστε να αποτελεί προϊόν σύνθεσης, συνεργασίας και δημιουργικής έκφρασης. Ο/Η εκπαιδευτικός συντονίζει την πρόοδο, ενθαρρύνει τη διαθεματική προσέγγιση και μεριμνά για την επικοινωνία με φορείς όπως ο Δήμος Λαρισαίων και η αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία, προκειμένου να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες συνεργασίες, εγκρίσεις και άδειες για την κατασκευή, την τοποθέτηση της πινακίδας και την παρουσίαση του έργου στο πεδίο. Η φάση ολοκληρώνεται με ανασκόπηση της πορείας κάθε ομάδας και ανατροφοδότηση μεταξύ των ομάδων.
Η φάση της υλοποίησης πραγματοποιείται στο πεδίο, δηλαδή στον ίδιο τον λόφο του Μεζούρλου, με τη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων (Δήμος, Τεχνικές Υπηρεσίες κ.ά.). Το βασικό της περιεχόμενο είναι η τοποθέτηση της ενημερωτικής πινακίδας που δημιουργήθηκε κατά την προηγούμενη φάση και η παρουσίασή της από τους/τις μαθητές/τριες. Οι ομάδες αναλαμβάνουν ρόλο «ξεναγών» για τους επισκέπτες, παρουσιάζοντας το περιεχόμενο της πινακίδας, εξηγώντας πώς διαμορφώθηκε και ποια είναι η σημασία της για την τοπική κοινότητα. Η τοποθέτηση πραγματοποιείται σε κατάλληλο σημείο της εισόδου του λόφου με την τεχνική υποστήριξη του Δήμου. Η δράση συνοδεύεται από μικρές ομάδες μαθητών/τριών που εξηγούν την περιπατητική διαδρομή που εικονίζεται στην πινακίδα και επισημαίνουν τα σημεία ενδιαφέροντος που αποτυπώνονται στην πινακίδα. Η ομάδα επικοινωνίας τεκμηριώνει την υλοποίηση με λήψη φωτογραφιών και καταγραφή εντυπώσεων. Η φάση αυτή αποτελεί ουσιώδες μέρος της παιδαγωγικής διαδικασίας, καθώς δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να συνδεθούν βιωματικά με το φυσικό και πολιτισμικό τοπίο, να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην κοινότητα και να ενδυναμώσουν την ταυτότητά τους ως ενεργοί πολίτες.
Με τη στήριξη του/της εκπαιδευτικού, οι μαθητές/τριες προχωρούν σε οργανωμένες ενέργειες που περιλαμβάνουν ενδεικτικά:
Δημιουργία και παρουσίαση έκθεσης στον χώρο του σχολείου, όπου θα εκτεθούν φωτογραφίες από τη δράση, αντίγραφα ή αποσπάσματα της ενημερωτικής πινακίδας, μαρτυρίες των μαθητών/τριών και ψηφιακό υλικό.
Σύνταξη και αποστολή δελτίου τύπου σε τοπικά μέσα ενημέρωσης και ανάρτησή του στον ιστότοπο του σχολείου, συνοδευόμενο από φωτογραφίες και σύντομη περιγραφή του σχεδίου.
Δημιουργία και δημοσίευση μικρού βίντεο ή παρουσίασης (π.χ. μέσω PowerPoint ή Canva), που θα περιλαμβάνει στιγμιότυπα από όλες τις φάσεις του σχεδίου, σχολιασμένα από τους/τις μαθητές/τριες.
Ανάρτηση του τελικού σχεδίου της πινακίδας, τόσο σε έντυπη μορφή στην είσοδο του σχολείου όσο και σε ψηφιακή μορφή στο ιστολόγιο ή στην πλατφόρμα της σχολικής μονάδας.
Οργάνωση ειδικής εκδήλωσης στο σχολείο ή στον λόφο, όπου μαθητές/τριες θα παρουσιάσουν το έργο τους στους γονείς, στους συνεργαζόμενους φορείς και σε μέλη της τοπικής κοινότητας, συνοδευόμενη από περιήγηση στη διαδρομή και ζωντανή αφήγηση.
Η φάση αυτή ενισχύει τη διασύνδεση του σχολείου με την κοινωνία, μετατρέποντας το τοπικό γεωγραφικό τοπίο σε πεδίο συλλογικής μνήμης, παιδείας και δημιουργίας. Παράλληλα, αποτελεί εφαλτήριο για την οριζόντια διάχυση του προγράμματος: άλλες σχολικές μονάδες μπορούν να αξιοποιήσουν την ίδια μεθοδολογική δομή, προσαρμόζοντας τη θεματική σε άλλους γεωγραφικούς τόπους της περιοχής τους. Έτσι, η αρχική δράση πολλαπλασιάζεται, δημιουργώντας ένα δίκτυο σχολικών κοινοτήτων που μελετούν, προστατεύουν και αναδεικνύουν τη γεωγραφία του τόπου τους.
Πραγματοποιείται με την επιστροφή στο σχολικό περιβάλλον. Ο/Η εκπαιδευτικός διαμορφώνει ένα ασφαλές και ενθαρρυντικό πλαίσιο για συζήτηση, όπου η ειλικρινής έκφραση, η ακρόαση και ο διάλογος τίθενται στο επίκεντρο. Η διαδικασία αναστοχασμού μπορεί να περιλαμβάνει ενδεικτικά:
Εννοιολογικούς χάρτες ή πίνακες για αποτύπωση των δυνατών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και δυσκολιών.
Ατομικά και ομαδικά ημερολόγια δράσης όπου οι μαθητές/τριες καταγράφουν τι έμαθαν, τι ένιωσαν και πώς αξιολογούν την προσωπική και ομαδική τους συμβολή.
Κύκλο ανατροφοδότησης, όπου κάθε ομάδα παρουσιάζει την εμπειρία της και ακούει τις εντυπώσεις των υπολοίπων.
Χρήση σύντομων ερωτηματολογίων με κλειστές και ανοικτές ερωτήσεις, προσαρμοσμένα στην ηλικία των μαθητών/τριών. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, οι μαθητές/τριες:
Αποτιμούν τη διαδικασία της συνεργασίας και της ομαδικής λήψης αποφάσεων.
Συνδέουν τη δράση με τις αρχές της ενεργού πολιτειότητας, αναγνωρίζοντας τη συμβολή τους στο κοινό καλό.
Συνειδητοποιούν τη δύναμη του συλλογικού έργου στην αλλαγή του δημόσιου χώρου και την ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας.
Εκφράζουν σκέψεις και ιδέες για τη συνέχιση της δράσης ή για νέες πρωτοβουλίες (π.χ. ανανέωση υλικού στην πινακίδα, δημιουργία ψηφιακού οδηγού διαδρομής, επέκταση της δράσης σε άλλο δημόσιο χώρο).
Ο/Η εκπαιδευτικός καταγράφει τις παρατηρήσεις και αξιολογεί τα μαθησιακά οφέλη όχι μόνο με βάση τα τελικά προϊόντα, αλλά και μέσα από τη διαδικασία εμπλοκής, την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, τη δημιουργικότητα και την ενσυναίσθηση των μαθητών/τριών. Ο αναστοχασμός λειτουργεί τελικά ως πεδίο καλλιέργειας της βιώσιμης ενεργού πολιτειότητας, όπου η εμπειρία μετουσιώνεται σε γνώση και κινητοποιεί τη διάθεση για συνεχή συμμετοχή στα κοινά.
