Οι μαθητές/τριες μελετούν τις ιστορίες και τις διαδρομές των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τους, εστιάζοντας σε προσωπικές και οικογενειακές αφηγήσεις που συνδέονται με ιστορικά γεγονότα, όπως η Μικρασιατική Καταστροφή. Συλλέγουν υλικό και το οργανώνουν σε ψηφιακή μορφή. Με τη χρήση γεωχωρικών εργαλείων και ψηφιακής χαρτογράφησης, αποτυπώνουν τις διαδρομές προσφυγικών ομάδων και δημιουργούν ψηφιακές αφηγήσεις (story maps). Η δράση ολοκληρώνεται με τη δημόσια παρουσίαση των αποτελεσμάτων σε σχολική ή τοπική εκδήλωση. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής σε συνέδρια, σχετικούς διαγωνισμούς ή άλλες πολιτιστικές δράσεις.
(Δέσποινα Αθανασιάδου, Εκπαιδευτικός ΠΕ02 του 3ου Πειραματικού ΓΕΛ Κομοτηνής, Νάγια Δαλακούρα, Αρχαιολόγος, Μουσειοπαιδαγωγός, Βάγια Σερέτη, ΕΠΕ Ροδόπης)
Σύνδεση με:
1. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας και Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας (ΦΕΚ 303 /Β΄/13-03-2003).
2. Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΥΑ υπ. αριθμ. 130372/ΓΔ4 (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Ειδικότερα:
Ιστορία (Γ΄ Γυμνασίου): Ενότητα για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις συνέπειές της.
Νεοελληνική Λογοτεχνία (Β΄- Γ΄ Γυμνασίου): Κείμενα προσφυγικής εμπειρίας και συλλογικής μνήμης.
Γεωγραφία: (Α΄ Γυμνασίου): Ανάπτυξη χωρικής σκέψης και χρήσης χαρτογραφικών εργαλείων.
Σε επίπεδο γνώσεων, οι μαθητές/τριες, αναμένεται να:
κατανοήσουν ιστορικούς όρους και έννοιες,
κατανοήσουν το ιστορικό παρελθόν,
κατανοήσουν τις διαδρομές, που ακολούθησαν οι πρόσφυγες, τις αιτίες του ξεριζωμού και τις συνέπειες στην καθημερινή ζωή,
εξοικειωθούν με τα δικαιώματα των προσφύγων,
συνειδητοποιήσουν τα κοινωνικά ζητήματα που αφορούν στην ένταξη, τη διαφορετικότητα και την ταυτότητα,
μελετήσουν την τοπική ιστορία μέσα από πραγματικά παραδείγματα, όπως είναι τα τοπικά τοπωνύμια,
κατανοήσουν πώς διαμορφώθηκε η κοινωνία γύρω τους (π.χ. προσφυγικοί οικισμοί, Συνθήκη Λωζάννης).
Σε επίπεδο δεξιοτήτων, οι μαθητές/τριες, αναμένεται να:
αναπτύξουν δεξιότητες αναζήτησης, επιλογής, σύνθεσης, αιτιολόγησης, αξιολόγησης ιστορικών πληροφοριών,
εμβαθύνουν και να σκεφτούν κριτικά πίσω από τα γεγονότα,
εξοικειωθούν με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων,
προσπαθήσουν να αφηγηθούν ιστορίες με χάρτες, εικόνες και λόγο,
ασκηθούν στο να παρατηρούν τον κόσμο γύρω τους,
εξηγούν πώς και γιατί διαμορφώθηκε η γειτονιά τους όπως είναι,
συγκρίνουν παρελθόν και παρόν,
αναζητήσουν τις ιστορικές αιτίες πίσω από τις καθημερινές εικόνες-να καλλιεργήσουν δεξιότητες συνεργασίας,
εκφραστούν δημιουργικά σε ομάδες,
μοιραστούν ιδέες.
Σε επίπεδο στάσεων, οι μαθητές/τριες, αναμένεται να:
αναπτύξουν ενσυναίσθηση απέναντι στη διαφορετικότητα,
μπουν στη θέση των προσφύγων,
καταλάβουν τι σημαίνει ξεριζωμός, απώλεια, νέα πατρίδα
συνειδητοποιήσουν τη σημασία του πολιτισμού του τόπου τους,
δραστηριοποιηθούν για να τον κρατήσουν ζωντανό,
συνειδητοποιήσουν πως είναι κι αυτοί φορείς μνήμης και ότι μπορούν να συμβάλουν στο να διασώσουν τις ιστορίες που τους συνδέουν με τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Στη φάση αυτή γίνεται η επιλογή θέματος, μετά από συλλογική διαβούλευση και ανταλλαγή ιδεών. Στόχος είναι να εισαχθούν οι μαθητές/τριες στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της Μικρασιατικής Καταστροφής και να κατανοήσουν γιατί η προφορική ιστορία και η τοπική μνήμη αξίζει να διασωθούν και να τιμηθούν.
Δραστηριότητες:
Παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου (Μικρασιατική Καταστροφή, προσφυγικές διαδρομές, εγκατάσταση προσφύγων στον τόπο μας). Οι μαθητές/τριες γνωρίζουν πώς ήρθαν οι πρόσφυγες στον τόπο μας και πώς άλλαξε ο χάρτης της ζωής στην περιοχή.
Συζήτηση στη βάση ερωτήσεων, όπως: «Τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας; Ποιοι πρόσφυγες έζησαν στον τόπο μας;». Οι μαθητές/τριες αρχίζουν να συνδέουν την ιστορία του τόπου τους με τις αφηγήσεις των ανθρώπων γύρω τους.
Έρευνα στο οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον. Κάθε μαθητής/τρια ή μικρή ομάδα αναλαμβάνει να αναζητήσει στοιχεία όπως προσωπικές μαρτυρίες, αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, αντικείμενα, έγγραφα, τοπωνύμια.
Παρουσίαση του λογισμικού Google map ή GIS4GreekSchools και της έννοιας της γεωχωρικής αφήγησης. Οι μαθητές/τριες μαθαίνουν ότι ο συνδυασμός μνήμης και τεχνολογίας μπορεί να ζωντανέψει διαδρομές ζωής.
Διανομή Φύλλου Συλλογής Πληροφοριών με καθοδηγητικά ερωτήματα που θα βοηθήσει τους/τις μαθητές/τριες να οργανώσουν την αναζήτησή τους.
Στη φάση αυτή, στόχος είναι να σχεδιάσουν οι μαθητές/τριες τη δράση, με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού.
Δραστηριότητες:
Κατανομή ομάδων και ρόλων (ομαδοποίηση μαθητών/τριών ανά αφήγηση ή γεωγραφικό τόπο προέλευσης).
Επαφή με φορείς (Πολιτιστικούς Συλλόγους, Μουσεία, Δήμο Κομοτηνής).
Προετοιμασία επισκέψεων, ερωτήσεις συνέντευξης, εξοπλισμός που θα χρειαστεί κατά την επίσκεψη (φωτογραφικές μηχανές, τετράδια, tablets).
Εκπαίδευση στη χρήση ψηφιακών εργαλείων, Google maps, GIS4GreekSchools.
Ειδικότερα, στο πλαίσιο της προετοιμασίας, οι μαθητές/τριες συγκεντρώνουν οικογενειακές ιστορίες, φωτογραφίες, αφηγήσεις και κειμήλια από τον κύκλο τους. Μιλούν με συγγενείς, ρωτούν παππούδες και γιαγιάδες και ακούνε τις ιστορίες τους. Καταγράφουν τα βασικά σημεία της διαδρομής κάθε ιστορίας – τόποι αφετηρίας, ενδιάμεσοι σταθμοί, τόποι εγκατάστασης. Κάθε σημείο είναι κι ένας κρίκος στην αλυσίδα της μνήμης. Οι μαθητές/τριες επισκέπτονται μουσεία (Κομοτηνής, Ξυλαγανής, Ιάσμου) που φιλοξενούν την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου και συμμετέχουν σε βιωματικά εργαστήρια, ακούν ιστορίες, αγγίζουν αντικείμενα, συναντούν το χθες μέσα από τα μάτια των ντόπιων. Οι μαθητές/τριες επισκέπτονται συλλόγους όπως ο Μορφωτικός Όμιλος Κομοτηνής, ο Σύλλογος Νέου Σιδηροχωρίου, ο Σύλλογος Θρακών, ο Σύλλογος Μικρασιατών, οι Σύλλογοι Ποντίων, ο Σύλλογος Ανατολικορωμυλιωτών, ο Σύλλογος Καππαδοκών, ο Σύλλογος Σαρακατσαναίων κ.ά. Εκεί, συμμετέχουν σε παραδοσιακά δρώμενα όπως είναι οι Σεϊμένηδες, οι Μωμόγεροι, ή σε γαστρονομικά εργαστήρια γνωρίζοντας γεύσεις, τραγούδια, χορούς και έθιμα των προσφυγικών κοινοτήτων. Με αυτόν τον τρόπο, κατανοούν βιωματικά την πολιτιστική συνέχεια και την πολυφωνία του τόπου τους.
Στη φάση αυτή, στόχος είναι να δημιουργήσουν οι μαθητές/τριες ολοκληρωμένες γεωχωρικές αφηγήσεις και να ανακαλύψουν πώς η τοπική ιστορία βρίσκεται μέσα στις αφηγήσεις, τα αντικείμενα και τα τραγούδια του τόπου τους.
Οι μαθητές/τριες συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του μουσείου της περιοχής τους με δωρεά ενός προσωπικού κειμηλίου κάποιου/ας μαθητή/τριας ή συμβάλλουν στον εξωραϊσμό του εξωτερικού χώρου με εθελοντική εργασία.
Παράλληλα, με οδηγό το υλικό που έχει συγκεντρωθεί, οι μαθητές/τριες:
δημιουργούν παρουσιάσεις, ηλεκτρονικές αφηγήσεις, ψηφιακά λευκώματα, βίντεο ή αφίσες.
δημιουργούν ψηφιακούς χάρτες σε πλατφόρμες όπως οι Google maps, GIS4GreekSchools,
αποτυπώνουν τα σημεία κάθε προσφυγικής διαδρομής,
προσθέτουν στις τοποθεσίες τις μαρτυρίες, τις εικόνες, τα σχόλιά τους,
συνθέτουν τη δική τους γεωχωρική αφήγηση.
Στη φάση αυτή, στόχος είναι να μοιραστούν οι μαθητές/τριες με τη σχολική και την τοπική κοινότητα όλα όσα έμαθαν και δημιούργησαν για την ιστορία, τον πολιτισμό και την ταυτότητα του τόπου.
Δραστηριότητες:
Παρουσιάζουν τη δράση στους/στις συμμαθητές/τριές τους, στους γονείς και στους/στις εκπαιδευτικούς, μέσα από παρουσιάσεις, ηλεκτρονικές αφηγήσεις, ψηφιακά λευκώματα, βίντεο ή αφίσες, που έχουν φτιάξει κατά τη φάση υλοποίησης.
Εναλλακτικά:
Διοργανώνουν εκδήλωση στο σχολείο με έκθεση φωτογραφιών και πολιτιστικών δημιουργιών. Μπορεί να υπάρξει και μουσική, αφηγήσεις ή γεύσεις από τον προσφυγικό πολιτισμό.3
Κάνουν αναρτήσεις στο ιστολόγιο του σχολείου και στα τοπικά ΜΜΕ με στιγμιότυπα και τελικά προϊόντα.
Στέλνουν το υλικό τους και ευχαριστήριες επιστολές σε πολιτιστικούς συλλόγους, μουσεία και ανθρώπους που μοιράστηκαν τις ιστορίες τους, αναγνωρίζοντας τη συμβολή τους και κρατώντας ανοιχτή τη γέφυρα επικοινωνίας με την κοινότητα.
Συμμετέχουν σε τοπικές ή εθνικές δράσεις, συνέδρια, διαγωνισμούς και οι μαθητές/τριες αναλαμβάνουν ρόλο πρεσβευτή της τοπικής ιστορικής μνήμης.
Στη φάση αυτή, στόχος είναι να αποτιμήσουν οι μαθητές/τριες όσα έζησαν και έμαθαν και να αναρωτηθούν πώς αυτά μπορούν να βρουν θέση στη δική τους ζωή και στην κοινωνία γύρω τους.
Δραστηριότητες:
Οι μαθητές/τριες μοιράζονται τις ψηφιακές ιστορίες, τις μαρτυρίες και τους χάρτες που δημιούργησαν και αναγνωρίζουν την ποικιλία των αφηγήσεων και των εμπειριών.
Ακολουθεί ανοιχτή συζήτηση στην ολομέλεια πάνω σε ερωτήματα όπως:
Τι μάς δίδαξε αυτό το ταξίδι στην Ιστορία και στον Πολιτισμό;
Ποια συναισθήματα γεννήθηκαν, όταν ακούσαμε ή καταγράψαμε ιστορίες προσφύγων;
Πώς άλλαξε η οπτική μας απέναντι στον τόπο μας και στην έννοια της «τοπικής ταυτότητας»;
