Οι μαθητές/τριες ερευνούν τις προσφυγικές διαδρομές στην πόλη τους, αναζητώντας ίχνη του παρελθόντος μέσα από προσωπικές αφηγήσεις, μαρτυρίες, τεκμήρια, λογοτεχνικά κείμενα και τοπικά ιστορικά στοιχεία. Εστιάζουν σε κομβικές στιγμές της ιστορίας, όπως οι προσφυγικές μετακινήσεις, οι κοινωνικές μεταβολές και οι πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της τοπικής κοινότητας. Παράλληλα, παρατηρούν τη σημερινή εικόνα των γειτονιών που υποδέχτηκαν πρόσφυγες και καταγράφουν τα ίχνη της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Μέσα από τη βιωματική αυτή διαδικασία, καλλιεργείται η ιστορική σκέψη, ενισχύεται η ενσυναίσθηση και η κατανόηση της σημασίας της συλλογικής μνήμης. Οι μαθητές/τριες καλούνται να δημιουργήσουν δικές τους σύγχρονες αφηγήσεις, να διατυπώσουν προτάσεις για την ανάδειξη της τοπικής ιστορίας και της πολιτιστικής πολυμορφίας και να αναλάβουν δράση με στόχο την προώθηση της ειρηνικής συνύπαρξης και της δημοκρατικής συμμετοχής. Η δράση συνδέει τη μελέτη του παρελθόντος με την καλλιέργεια ενεργών και υπεύθυνων πολιτών, οι οποίοι αναγνωρίζουν τη σημασία της τοπικής ταυτότητας, σέβονται τη διαφορετικότητα και συμβάλλουν στην οικοδόμηση βιώσιμων και συνεκτικών κοινοτήτων. Μπορεί να προσαρμοστεί και να υλοποιηθεί από σχολεία διαφορετικών περιοχών, εστιάζοντας στις δικές τους τοπικές ιστορικές εμπειρίες προσφυγιάς και μετανάστευσης, προσεγγίζοντας τη σχέση ιστορικής μνήμης, ταυτότητας και πολιτειότητας με τρόπο βιωματικό και ουσιαστικό.
Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας των Α’, Β’ και Γ’ τάξεων Γυμνασίου (ΥΑ υπ. αριθμ. 4341/Δ2 (ΦΕΚ 217/Β΄/19-01-2023)
Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας και Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας (ΦΕΚ 303 /Β΄/13-03-2003)
Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΥΑ υπ. αριθμ. 130372/ΓΔ4 (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Οι μαθητές/τριες αναμένεται να:
• διερευνήσουν την έννοια του «πρόσφυγα» στο τοπικό και ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο και να αναπτύξουν ιστορική ενσυναίσθηση,
• αποτυπώσουν συλλογικές εικόνες της εμπειρίας της προσφυγιάς και να αναγνωρίσουν τη συμβολή των προσφύγων στη διαμόρφωση της πολιτισμικής ταυτότητας της τοπικής κοινότητας,
• εντοπίσουν στερεοτυπικές αναπαραστάσεις του «Άλλου», να συγκρίνουν με τη σημερινή εποχή και να διαμορφώσουν νέες, χωρίς προκαταλήψεις, οπτικές,
• αναλύσουν και ερμηνεύσουν την εικόνα του πρόσφυγα μέσα από ιστορικές πηγές και λογοτεχνικά κείμενα,
• αναπτύξουν δεξιότητες προφορικής ιστορίας μέσα από τη συλλογή, καταγραφή και τεκμηρίωση μαρτυριών από την τοπική κοινότητα, ενισχύοντας τη συλλογική μνήμη,
• συνεργαστούν σε ομάδες με διακριτούς ρόλους, λαμβάνοντας αποφάσεις και συνδιαμορφώνοντας τη διαδικασία της έρευνας,
• συνθέσουν και παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και δημιουργικών αφηγήσεων,
• συμμετάσχουν ενεργά στην τοπική κοινότητα και να επικοινωνήσουν τα ευρήματα και τις δράσεις τους στο ευρύτερο κοινό.
Η διερεύνηση ξεκινά με καταιγισμό ιδεών με θέμα: «Τι γνωρίζω για την ιστορία της πόλης μου;». Οι μαθητές/τριες καλούνται να καταθέσουν αυθόρμητα λέξεις, εικόνες, πρόσωπα, περιοχές, τοπωνύμια που σχετίζονται με την ιστορία της πόλης τους. Οι ιδέες αποτυπώνονται συλλογικά στον πίνακα ή σε ψηφιακό εργαλείο (π.χ. Padlet).
Στη συνέχεια, ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί ήπια τη μετάβαση από τη γενική τοπική ιστορία στο θέμα της προσφυγιάς, αξιοποιώντας τεχνικές όπως:
• Κατευθυντικές ερωτήσεις, π.χ.:«Γνωρίζετε γειτονιές με ονόματα όπως “Νέα Ιωνία” ή “Νέα Σμύρνη”; Τι υποδηλώνουν;», «Πού μπορεί να έζησαν οι πρώτοι πρόσφυγες;», «Υπάρχουν ακόμα ίχνη, μνήμες ή τοπωνύμια που συνδέονται με αυτούς;»
• Οπτικοακουστικό ερέθισμα, όπως φωτογραφία από την άφιξη προσφύγων ή απόσπασμα από αφήγηση/λογοτεχνικό έργο με σχετικό περιεχόμενο ή απόσπασμα κινηματογραφικής ταινίας.
Μετά την αφόρμηση, ακολουθεί ομαδική συζήτηση και συμμετοχική λήψη αποφάσεων. Οι μαθητές/τριες καλούνται να προτείνουν τα ερευνητικά θέματα που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Ο/η εκπαιδευτικός συντονίζει μια διαδικασία ομαδοποίησης των ιδεών/θεμάτων (π.χ. εννοιολογικός χάρτης ή θεματικές ενότητες στον πίνακα). Μέσα από συζήτηση, συνδιαμορφώνεται το πλαίσιο της έρευνας: ποια ερωτήματα θα τεθούν, ποια θέματα θα ερευνηθούν και με ποιους τρόπους; Ενδεικτικά ερευνητικά ερωτήματα που προκύπτουν μέσα από τη συμμετοχική διαδικασία:
Οργάνωση Ομάδων και Ρόλων (μετά τη συλλογική διαμόρφωση ερωτημάτων). Με βάση τα ερωτήματα που έχουν συλλογικά διατυπωθεί στη φάση της διερεύνησης, οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε ευέλικτες ομάδες, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους και τις ανάγκες του σχεδίου εργασίας. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει έναν θεματικό άξονα και διακριτούς ρόλους που ενισχύουν τη συνεργασία και τη σύνδεση με την τοπική κοινότητα.
Προτεινόμενες Θεματικές-Ομάδες και Ρόλοι:
1. Ομάδα Ιστορικών – «Η ιστορία των προσφύγων στην πόλη μας». Ασχολούνται με (α) την τεκμηρίωση της άφιξης, εγκατάστασης και ένταξης των προσφύγων, (β) τη χρήση τοπικών πηγών (ΓΑΚ, αρχεία Δήμου, εφημερίδες εποχής), (γ) τον εντοπισμός τόπων μνήμης.
Ρόλοι εντός της ομάδας:(α) Αρχειονόμος (βρίσκει/φωτογραφίζει πηγές), (β) Χρονογράφος (δημιουργεί χρονολόγιο), (γ) Αναλυτής/τρια πηγών (σχολιάζει/ερμηνεύει τα τεκμήρια)
2. Ομάδα Συνεντευκτών/τριών – «Η ζωντανή μνήμη της προσφυγιάς». Ασχολούνται με (α) συλλογή προφορικών μαρτυριών από κατοίκους/απογόνους προσφύγων, (β) καταγραφή εμπειριών με χρήση ήχου ή βίντεο και (γ) σύνθεση αφηγήσεων.
Ρόλοι εντός της ομάδας: (α) Ερευνητής/τρια ερωτήσεων (συντάσσει τις ερωτήσεις), (β) συνεντευκτής/τρια (πραγματοποιεί συνεντεύξεις), (γ) ηχολήπτης/τρια/καταγραφέας και (δ) επιμελητής/τρια αφήγησης (διαμορφώνει το υλικό)
3. Ομάδα Φωτογράφων – «Ανακαλύπτοντας τα προσφυγικά ίχνη στην πόλη». Ασχολούνται με:(α) τη φωτογράφηση παλιών προσφυγικών κατοικιών/γειτονιών, (β) τη δημιουργία φωτογραφικής έκθεσης και (γ) τη χαρτογράφηση σημείων ενδιαφέροντος
Ρόλοι εντός της ομάδας:(α) Φωτογράφος πεδίου, (β) Επεξεργαστής/τρια εικόνων, (γ) Αρχειοθέτης φωτογραφιών και (δ) συντονιστής φωτογραφικής έκθεσης
4. Ομάδα Λογοτεχνίας και Πολιτισμού – «Η προσφυγική εμπειρία μέσα από τη λογοτεχνία». Ασχολούνται με (α) την επιλογή και παρουσίαση λογοτεχνικών αποσπασμάτων, (β) τη σύνδεση λογοτεχνίας με πραγματικά ιστορικά γεγονότα και (γ) τη δημιουργία αφηγηματικών ή θεατρικών παρουσιάσεων.
Ρόλοι εντός της ομάδας:
α. Αναγνώστης/τρια αποσπασμάτων, β. Παρουσιαστής/τρια, β. Συντονιστής/τρια θεατρικής ή αφηγηματικής δράσης, γ. Ερευνητής/τρια βιογραφικών των συγγραφέων
Ο/η εκπαιδευτικός συντονίζει, υποστηρίζει και διευκολύνει τις συνεργασίες, χωρίς να κατευθύνει απόλυτα τις επιλογές. Ενθαρρύνει τη διαθεματικότητα και τη συμπερίληψη όλων των μαθητών/τριών, δίνοντας ευκαιρίες για ανάδειξη διαφορετικών δεξιοτήτων.
Α. Σε αυτή τη φάση, αφού έχουν ήδη διαμορφωθεί οι ομάδες εργασίας, σχεδιάζεται και οργανώνεται η υλοποίηση της δράσης:
• Επιλογή τόπων για ερευνητικές και διδακτικές επισκέψεις, όπως: εκκλησίες, παλιές προσφυγικές κατοικίες, μουσεία, ΓΑΚ, σωματεία ή γειτονιές με προσφυγικό παρελθόν.
• Επαφές με τοπικούς φορείς και πρόσωπα, για να οργανωθούν συνεντεύξεις ή επισκέψεις.
• Προετοιμασία του υλικού που θα χρειαστούν οι ομάδες: τετράδια καταγραφής, ερωτηματολόγια, tablets, φωτογραφικές μηχανές, κ.ά.
• Εκμάθηση βασικών τεχνικών συνέντευξης και καταγραφής, μέσα από απλές ασκήσεις στην τάξη (π.χ. παιχνίδι ρόλων).
• Επιλογή και ανάγνωση σύντομων λογοτεχνικών αποσπασμάτων που αναδεικνύουν την εμπειρία της προσφυγιάς.
• Χρήση ενός χάρτη της πόλης, έντυπου ή ψηφιακού, για τον εντοπισμό των τόπων επίσκεψης και τη σύνδεση με την τοπική ιστορική γεωγραφία.
Β. Έρευνα πεδίου – Σύνδεση με την τοπική κοινότητα
• Επισκέψεις σε επιλεγμένους χώρους ιστορικής σημασίας (γειτονιές, εκκλησίες, παλιές κατοικίες, μουσεία, ΓΑΚ).
• Συλλογή προφορικών μαρτυριών από κατοίκους, πρόσφυγες ή απογόνους τους.
• Υλοποίηση συνεντεύξεων με τοπικούς/ες συγγραφείς, μέλη συλλόγων ή ανθρώπους με βιωμένη γνώση της ιστορίας.
Γ. Έρευνα και τεκμηρίωση στην τάξη ή στο σχολικό περιβάλλον
• Βιβλιογραφική αναζήτηση: επιλογή και μελέτη λογοτεχνικών αποσπασμάτων ή έργων σχετικών με την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή.
• Ανάλυση ιστορικών πηγών: αρχεία, φωτογραφίες, αποσπάσματα από εφημερίδες ή έντυπα.
• Τεκμηρίωση του υλικού: οργάνωση φωτογραφιών, ηχητικών αρχείων και σημειώσεων.
Επεξεργασία και δημιουργία τελικού προϊόντος
• Επιλογή μορφής παρουσίασης από κάθε ομάδα (π.χ. αφήγηση, φωτογραφική έκθεση, χάρτης, αφίσα, ηχητικό ή θεατρικό δρώμενο).
• Δημιουργία τελικού προϊόντος με αξιοποίηση ψηφιακών ή αναλογικών μέσων, ανάλογα με τις δυνατότητες του σχολείου.
Οι μαθητές/τριες μπορούν να:
• Δημιουργήσουν ψηφιακή αφήγηση, podcast ή vodcast ή ιστορικό χάρτη αφηγήσεων με βάση το υλικό τους.
• Συντάξουν δελτίο τύπου και αποστείλουν το περιεχόμενο στον τοπικό τύπο.
Για τη διάχυση του έργου τους οι μαθητές/ τριες μπορούν να:
• παρουσιάσουν τη δράση σε εκδήλωση στο σχολείο ή σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία (φορείς, γονείς, σύλλογοι).
• αναρτήσουν την περιγραφή και τα προϊόντα της δράσης στο ιστολόγιο ή την ιστοσελίδα του σχολείου.
• υποβάλουν αίτηση ή συμμετάσχουν σε τοπικά ή πανελλαδικά μαθητικά συνέδρια ή φεστιβάλ.
• οργανώσουν φωτογραφικούς, αφηγηματικούς ή λογοτεχνικούς περιπάτους για μαθητές, γονείς ή την τοπική κοινότητα.
Η δράση ολοκληρώνεται με γραπτό ή προφορικό αναστοχασμό των μαθητών/τριών, ατομικά ή ομαδικά, με κεντρικό ερώτημα: «Πώς μας επηρεάζει το παρελθόν;».
Οι μαθητές/τριες καλούνται να προβληματιστούν και να απαντήσουν στα εξής:
• Τι έμαθα για την τοπική ιστορία της πόλης μου και τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εδώ;
• Πώς συνδέεται η τοπική ιστορία με τη γενική ιστορία της χώρας ή και της Ευρώπης;
• Πώς εργάστηκα και συνεργάστηκα μέσα στην ομάδα μου; Τι δυσκολίες αντιμετώπισα; Πώς τις ξεπέρασα; Τι πέτυχα;
• Με ποιους τρόπους συνέβαλα στο τελικό αποτέλεσμα της δράσης;
• Ποιες ιδέες έχω για τη διεύρυνση του προγράμματος;– Ποιες άλλες κοινωνικές ομάδες ή βιωμένες εμπειρίες θα μπορούσαν να μελετηθούν;– Πώς θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για σύγχρονες μορφές μετακίνησης και αποκλεισμού (μετανάστες, Ρομά, θύματα πολέμου, προσφύγες σήμερα);
Ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει τον στοχασμό: (α) με συζήτηση τύπου debate ή fishbowl, (β)με γραπτό ημερολόγιο, (γ) με συγκεντρωτικό poster ή Padlet αναστοχασμού με φράσεις των μαθητών/τριών.
