Το σχέδιο δράσης αποσκοπεί στην «ανακάλυψη» από τους/τις μαθητές/τριες της ιστορίας του τόπου στον οποίο ζουν και βρίσκεται το σχολείο τους (πόλη ή λιμάνι ή χώρα ή χωριό νησιού), προκειμένου να υλοποιήσουν δράσεις ενεργού πολιτειότητας με στόχο την προστασία και την ανάδειξη ιστορικών χώρων και μνημείων, τη διατήρηση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Κάθε Γυμνάσιο των Κυκλάδων, ανάλογα με την περιοχή στην οποία βρίσκεται, θα αναλάβει να ερευνήσει την «ιστορία του τόπου του». Προτείνεται η κάθε τάξη να ασχοληθεί με την περίοδο που διδάσκεται στο μάθημα της Ιστορίας (Α΄ Γυμνασίου – Αρχαία Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου – Μεσαιωνική και Βυζαντινή Ιστορία, Γ΄ Γυμνασίου – Νεότερη Ιστορία). Απώτερος σκοπός η ένταξη όλων των Γυμνασίων των Κυκλάδων σε «δίκτυο σχολείων», που θα αναλάβει, με την οργάνωση δράσεων ενεργού πολιτειότητας, να αναδείξει την «Ιστορία των Κυκλάδων (από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή)».
*Το συγκεκριμένο σχέδιο δράσης για την τοπική ιστορία συντάχθηκε από τον κο Δημήτριο Βασιλείου, σύμβουλο εκπαίδευσης φιλολόγων Κυκλάδων, Αναπληρωτή Επόπτη Ποιότητας της Εκπαίδευσης ΔΔΕ Κυκλάδων.
Διασύνδεση με το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας του Γυμνασίου (Β΄ 303/2003), με το νέο Πρόγραμμα Σπουδών της Ιστορίας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου (Β’ 217/2023) και με το Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» (Β΄ 6048/2024).
Με τη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση της συγκεκριμένης δράσης, οι μαθητές/τριες αναμένεται να:
αποκτήσουν γνώσεις για την ιστορία του τόπου στον οποίο ζουν,
συμμετάσχουν στη διαμόρφωση – παραγωγή της ιστορικής γνώσης για την ιστορία του τόπου στον οποίο ζουν,
επιτύχουν τη βιωματική εμπέδωση του ιστορικού χρόνου και του ιστορικού χώρου σε τοπικό επίπεδο, που αποτελεί προϋπόθεση για τη σύνδεση της ιστορίας με το παρόν,
συνειδητοποιούν τη συνολική κοινωνική, πολιτισμική, οικονομική και πολιτική ιστορία του συγκεκριμένου τόπου που ζουν και να τη συσχετίζουν με την ιστορία του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου στον οποίο βρίσκεται το χωριό ή η πόλη τους στο πλαίσιο της εθνικής και παγκόσμιας ιστορίας,
είναι σε θέση να εντοπίζουν, επιλέγουν, αξιολογούν και αξιοποιούν τις κατάλληλες πηγές πληροφόρησης της τοπικής ιστορίας,
έρθουν σε επαφή με τη μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας, που υπαγορεύει την τεκμηρίωση των απόψεων που διατυπώνονται, αποκλείοντας κάθε αυθαίρετη συμπλήρωση των γνωστικών κενών,
ερευνούν την τοπική ιστορία διατυπώνοντας υποθέσεις εργασίας με σκοπό την υλοποίηση δράσεων ενεργού πολιτειότητας (π.χ. δράσεις για την προστασία ή την ανάδειξη ιστορικών χώρων και μνημείων, δράσεις διατήρησης της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του τόπου τους).
Ανάλογα με την περιοχή του νησιού στην οποία βρίσκεται το σχολείο τους και την τάξη του Γυμνασίου στην οποία φοιτούν, οι μαθητές/τριες προσδιορίζουν τα όρια του τόπου στον οποίο ζουν και συζητούν για την ιστορία του σε συνάρτηση με την ιστορική περίοδο την οποία διδάσκονται στο μάθημα της ιστορίας. Στο στάδιο αυτό οι μαθητές/τριες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η ιστορία του τόπου τους δεν είναι ανεξάρτητη από την ιστορία των ανθρώπων του τόπου τους. Ο τόπος και οι άνθρωποι συνιστούν το βασικό δίπολο για τη διατύπωση ερωτημάτων στο πλαίσιο της διερεύνησης της ιστορίας οποιουδήποτε τόπου. Η διερεύνηση του τόπου είναι άκρως απαραίτητη, καθώς συμβάλλει αποφασιστικά στην απάντηση ερωτημάτων αναφερόμενων στους τρόπους με τους οποίους οι ιδιαιτερότητες του τόπου επηρέασαν τους ανθρώπους. Παρά τις διαφωτιστικές πληροφορίες που παρέχει η εξέταση του τόπου, δεν θα πρέπει να οδηγηθούμε στην αντίληψη ότι για όλα τα ζητήματα αποφάσισε η γεωγραφία, η τοπογραφία ή το κλίμα. Γιατί το αντικείμενο της ιστορίας είναι οι άνθρωποι και τα προβλήματά τους, συχνά μάλιστα αυτά που δημιουργεί ο «τόπος». Είναι οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι επιχείρησαν να τα αντιμετωπίσουν, οι αποτυχίες τους, τα επιτεύγματά τους. Ενδεικτικά Ερωτήματα:
Ποια υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος υπάρχουν στον τόπο στον οποίο ζω (μνημεία, τοπόσημα, δημόσια κτίρια, υποδομές, κάστρα) και πώς συνδέονται με την ιστορία του τόπου μου στη διάρκεια της ιστορικής περιόδου την οποία μελετώ;
Ποιες είναι οι βασικές υποδομές του τόπου μου στη διάρκεια της ιστορικής περιόδου την οποία μελετώ (δημόσια κτίρια, ναοί, γέφυρες, υδραγωγεία, μύλοι, πλατείες, συγκοινωνιακό δίκτυο);
Στο στάδιο πραγματοποίησης της έρευνας για την «ανακάλυψη της ιστορίας του τόπου μου», προτείνεται να υλοποιηθούν κάποιες από τις παρακάτω δράσεις, με βάση το ερευνητικό ερώτημα που έχει τεθεί:
Πραγματοποιείται έρευνα και μελέτη στους χώρους που έχουν επιλεγεί ως καταλληλότεροι για το υπό διερεύνηση θέμα.
Πραγματοποιείται καταγραφή, επεξεργασία και μελέτη των πληροφοριών που συλλέγονται (από γραπτές πηγές, προφορικές μαρτυρίες, μαρτυρίες από το ορατό μέρος του ιστορικού χώρου), με βάση τα ερωτήματα κάθε ομάδας.
Συγκεντρώνεται φωτογραφικό ή βιντεοσκοπημένο υλικό, συνεντεύξεις και οποιαδήποτε άλλα στοιχεία θεωρείται ότι ενισχύουν το προς διερεύνηση θέμα.
Αξιολογείται και ταξινομείται το υλικό, που έχει συγκεντρωθεί.
Υπάρχει αρχαιολογικός χώρος ή μουσείο στον τόπο μου;
Πότε και από ποιους ιδρύθηκε ο πρώτος οικισμός και πώς εξελίχθηκε την ιστορική περίοδο, με την οποία θα ασχοληθώ;
Ποιες μεταβολές υφίσταται ο τόπος μου στη διάρκεια της ιστορικής περιόδου την οποία θα μελετήσω;
Ποια ιστορικά γεγονότα/πολιτικές εξελίξεις συνδέονται με την εξέλιξη του τόπου μου;
Πώς επηρεάστηκε ο τόπος μου από τη μετακίνηση πληθυσμών (αποικισμός, μετανάστευση, άφιξη προσφύγων);
Πώς διαμορφώθηκαν και εξελίχθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά της τοπικής αρχιτεκτονικής;
Πώς οι φυσικές συνθήκες (χλωρίδα, πανίδα, κλίμα) επηρέασαν την εξέλιξη του τόπου μου;
Πώς οι ασχολίες των ανθρώπων επηρέασαν την εξέλιξη του τόπου μου (καλλιέργεια τοπικών προϊόντων, εμπόριο, ναυτιλία, αλιεία, ορυχεία, τουρισμός);
Ποιες σημαντικές προσωπικότητες (λογοτέχνες, πνευματικοί άνθρωποι, μουσικοί,καλλιτέχνες) συνδέονται με τον τόπο μου;
Ενδεικτικά Εργαλεία-Καταιγισμός ιδεών-Φύλλο εργασίας-Οπτικοακουστικό υλικό-Χάρτες-Φωτογραφίες Ενδεικτικές Δράσεις-Συζήτηση σε ομάδες. -Κατάθεση προσωπικών εμπειριών.-Οργάνωση περιπάτου (ως αφόρμηση).
Σκοπός είναι οι μαθητές/τριες να αντιληφθούν τη σύνδεση της δράσης τους με τους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης που υπηρετούνται, ήτοι το γεγονός ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες και ο τρόπος που ο άνθρωπος αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του έχει αντίκτυπο στη βιωσιμότητα του τόπου, της πόλης, της κοινότητας, κ.ο.κ., καθώς και ότι η δικτύωση σχολείων που προτείνεται είναι δείκτης ποιοτικής εκπαίδευσης.
Ο σχεδιασμός ακολουθεί τη διαδικασία της μάθησης που βασίζεται στη μέθοδο project σε συνδυασμό με τις πρακτικές της συνεργατικής, διερευνητικής και βιωματικής μάθησης. Η συμμετοχή τόσο στη διαδικασία επιλογής του υπό διερεύνηση θέματος, όσο και στον προγραμματισμό των σχετικών ερευνητικών δραστηριοτήτων, παρέχει στους/στις μαθητές/τριες τη δυνατότητα να συναποφασίζουν με τον/τη διδάσκοντα/ουσα, σε κλίμα ελευθερίας και ισοτιμίας, για την πορεία που θα ακολουθήσει η έρευνα. Ένα τέτοιο κλίμα είναι προφανές ότι συμβάλλει στην ανάδειξη των δημιουργικών ικανοτήτων των μαθητών/τριών. Ο/Η μαθητής/τρια δεν θα νιώσει μόνο ότι μελετά την τοπική ιστορία, αλλά και ότι συμμετέχει ο/η ίδιος/α στη διαμόρφωσή της ως γνωστικού προϊόντος. Καθώς μάλιστα στις διαδικασίες αυτές συμμετέχουν και μαθητές/τριες καταγόμενοι/ες από άλλες περιοχές, είναι αυτονόητο ότι η συμμετοχή αυτή είναι σημαντική για την ένταξή τους στην τοπική κοινωνία, ενώ ο ρόλος τους μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερης σημασίας, αφού μεταφέρουν στην ομάδα γνώσεις, εμπειρίες και απόψεις για ανάλογα ζητήματα που αφορούν στον τόπο προέλευσής τους, τροφοδοτώντας τις σχετικές συγκρίσεις.Ο σχεδιασμός τoυ project θα έχει κυκλική δομή:
Από τη σχολική τάξη στο πεδίο και πάλι στη σχολική τάξη.
Από την ολομέλεια στην ομάδα και πάλι στην ολομέλεια.
Δεν θα πρέπει να περιορίζεται στη βιβλιογραφική έρευνα, αλλά να εστιάζει στην επιτόπια έρευνα (έρευνα στο πεδίο) και στην έρευνα των τοπικών αρχείων, εφόσον υπάρχει δυνατότητα (Γενικά Αρχεία Κράτους, αρχείο δήμου/κοινότητας, αρχείο εκκλησίας). Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται ο σχεδιασμός του project να ακολουθήσει τα παρακάτω στάδια:
Επιλογή του τίτλου της δράσης για την «ανακάλυψη της ιστορίας του τόπου μου».
Δημιουργία ομάδων εργασίας για έρευνα – όνομα ομάδας – ρόλοι μελών (π.χ. ερευνητές, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, δημοσιογράφοι, εικαστικοί, μουσικοί)
Καθορισμός των στόχων της δράσης για την «ανακάλυψη της ιστορίας του τόπου μου».
Εντοπισμός των θεματικών υποενοτήτων. -Διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων (κεντρικό – επιμέρους).
Καθορισμός μεθοδολογίας: συνεργατική διδακτική και ερευνητική εργασία.
Τεχνικές και μέθοδοι που μπορούν να αξιοποιηθούν: καταιγισμός ιδεών, φάκελος ομάδας, χαρτόνια εργασίας, παιχνίδια ρόλων, δραματοποιήσεις, συζήτηση, εννοιολογικοί χάρτες, έρευνα πεδίου, συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, αναζήτηση βιβλιογραφίας, αρχειακή έρευνα, περιήγηση στη περιοχή, φωτογράφιση, καταγραφή, συλλογή φωτογραφιών, βιντεοσκόπηση.
Καθορισμός Προγραμματισμός δραστηριοτήτων – φάσεις – χρονοδιάγραμμα: Καταγραφή των δραστηριοτήτων ανά ομάδα και στο σύνολό τους /Αναζήτηση των τόπων πραγματοποίησης της έρευνας και οργάνωση των μετακινήσεων των μαθητών/τριών /Επαφές με φορείς (μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, δήμος, δημοτική βιβλιοθήκη, τοπικές επιχειρήσεις κ.α.)
Επιλογή κατάλληλων τεχνικών και μέσων (για καταγραφή σημειώσεων, σχεδίαση, οργάνωση υλικού, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, ηχογράφηση και απομαγνητοφώνηση συνεντεύξεων).
Γίνεται σύνθεση των αποτελεσμάτων της έρευνας, δηλαδή ανάπλαση του ιστορικού περιεχομένου των πληροφοριών σε ενιαίο σύνολο.6.Πραγματοποιείται, εάν έχει καταστεί εφικτό, η σύνδεση των ερευνών των τριών τάξεων, προκειμένου να ολοκληρωθεί η «συγγραφή της ιστορίας του τόπου μου» από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.Επίσης, μπορεί να επιλεγεί μία από τις παρακάτω δράσεις για την υλοποίηση του προγράμματος: -Έκδοση φυλλαδίου – ιστορικού άλμπουμ σε ηλεκτρονική μορφή,-Κατασκευή ιστορικού ή αρχαιολογικού χάρτη, – Χάρτες οικισμού σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές,- Κατασκευή μακέτας ιστορικού χώρου, -Ιστορική χρονογραμμή (σταθμοί στην ιστορία του τόπου), -Αναπαράσταση ιστορικού μνημείου σε αντίστιξη προς τη σημερινή του μορφή,-Κατασκευή κολλάζ με την ιστορία του τόπου, -Δημιουργία οπτικής αφήγησης με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, -Συγγραφή ιστορικού διηγήματος ή θεατρικού δρώμενου, δημιουργία μουσικής σύνθεσης ή εικαστικού έργου με σχετικές ιστορικές αναφορές.
Οι μαθητές/τριες αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του τόπου τους, από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή, σε εκδήλωση που οργανώνεται στο σχολείο ή στο δήμο. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας των μαθητών/τριών μπορεί να πλαισιωθεί από δραματοποίηση, μουσικό δρώμενο, έκθεση φωτογραφίας, δημιουργία βίντεο, δημοσίευση άρθρου στο περιοδικό του σχολείου κ.λπ., αλλά και να συνεχιστεί με την οργάνωση περιπάτων ή ξεναγήσεων, καθώς και με δράσεις για την προστασία και την ανάδειξη συγκεκριμένων χώρων ή μνημείων, τη διατήρηση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην περίπτωση μεγάλων νησιών με περισσότερα του ενός Γυμνάσια προτείνεται η από κοινού οργάνωση της εκδήλωσης για την παρουσίαση στο κοινό όσων ανακάλυψαν οι μαθητές/τριες για την ιστορία του τόπου τους. Επιπλέον, ευελπιστούμε να προκύψει από τη συγκεκριμένη δράση η οργάνωση και λειτουργία ενός «δικτύου σχολείων» για την ανάδειξη της ιστορίας των Κυκλάδων.
Ο αναστοχασμός μπορεί να βασιστεί σε συγκεκριμένα κριτήρια, όπως:
Οι εμπειρίες μάθησης που αποκτήθηκαν.
H σύνδεση της τοπικής με τη σχολική ιστορία.
