Η δράση επικεντρώνεται στη μελέτη των πετρωμάτων ως αναπόσπαστα στοιχεία της γεωμορφολογικής και οικιστικής ταυτότητας ενός τόπου. Οι μαθητές/τριες καλούνται να ανιχνεύσουν τη διαχρονική «διαδρομή» ενός συνηθισμένου πετρώματος στην περιοχή τους (π.χ., ασβεστόλιθος) από τη δημιουργία του στα βάθη του γεωλογικού χρόνου έως τις πρόσφατες χρήσεις του στην (παραδοσιακή) αρχιτεκτονική και την καθημερινή ζωή. Η προτεινόμενη δράση αναδεικνύει τις αιτιακές σχέσεις μεταξύ των χαρακτηριστικών του γήινου οικοσυστήματος και της διαμόρφωσης του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, καλλιεργώντας τόσο την γεωπολιτιστική συνείδηση όσο και τη γεωπεριβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών, μέσα από διερευνητικές και βιωματικές δραστηριότητες αμιγώς συνεργατικού και αλληλεπιδραστικού ύφους. Η δράση έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί να υλοποιηθεί και από σχολεία ιδιαίτερα αστικοποιημένων περιοχών, όπου η τοπική φυσιογεωγραφία δεν είναι εύκολα διακριτή. Επιπρόσθετα, η δράση είναι διαμορφωμένη ώστε να μπορεί να συνδεθεί εύκολα με αντίστοιχες δράσεις Τοπικής Ιστορίας, που αποσκοπούν στην ενστάλαξη του αισθήματος της ενεργού πολιτειότητας στους/στις μαθητές/τριες, μέσα από την ενεργό εμπλοκή τους στη μελέτη και τη διατήρηση του μνημειακού πολιτισμού της περιοχής τους.
Δημιουργός Δράσης Τοπικής Γεωγραφίας: Δρ. Αργύριος Καψιώτης (ΠΕ04.05) – Εκπαιδευτικός (1ο Ημερήσιο Γυμνάσιο Περάματος Αττικής)
Σύνδεση με το:
1. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Γεωλογίας-Γεωγραφίας (ΦΕΚ 304/Β΄/13-03-2003
2.Νέο Πρόγραμμα σπουδών Γεωλογίας-Γεωγραφία ΦΕΚ_ 1859_24-03-2023 3. Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Οι μαθητές/τριες, αναμένεται να:
εμβαθύνουν στην παλαιογεωγραφική εξέλιξη του τόπου τους και στον τρόπο δημιουργίας των οικοσυστημάτων του – (1ος γνωστικός στόχος),
συνδέουν το ρόλο του γεωλογικού υπόβαθρου στη διαμόρφωση του φυσικού τοπίου (ανάγλυφο, φυτοκάλυψη/βλάστηση) και στην ιστορική εξέλιξη του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, δομημένου και μη (κτίρια-μνημεία και αγροτεμάχια, αντίστοιχα) – (2ος γνωστικός στόχος),
συλλέγουν και να αποκωδικοποιούν δεδομένα από γεωλογικούς και τοπογραφικούς χάρτες – (3ος γνωστικός στόχος),
αξιοποιούν σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία και e-εφαρμογές που διευκολύνουν τη μάθηση – (ψυχοκινητικός στόχος),
ασκούν αξιολογική κριτική πάνω σε θέματα εκμετάλλευσης ορυκτών πόρων, λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές και κοινωνικοοικονομικές της διαστάσεις, καθώς και να προτείνουν αειφόρες πρακτικές στην υλοποίησή της – (1ος συναισθηματικός στόχος),
συμπράττουν αλλά και να αυτενεργούν για την προστασία του γεωτοπίου και της οικιστικής κληρονομιάς, καθώς και να προασπίζουν τη βιώσιμη προοπτική του δομημένου περιβάλλοντος – (2ος συναισθηματικός στόχος).
Η ανάδειξη της γεωπολιτιστικής κληρονομιάς, ιδίως περιοχών με σημαντικό αλλά ακόμη αφανές φυσιογεωγραφικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον (π.χ., γεωτοπία, παραδοσιακά λατομεία, πετροκατασκευές), μπορεί να ενισχύσει το αίσθημα του «ανήκειν» ειδικά σε νέους/ες που ενδέχεται να μη γνωρίζουν επαρκώς την ιδιαίτερη αξία του τόπου τους.
Με δρομοδείκτη το ζήτημα αυτό, οι μαθητές/τριες καλούνται αρχικά να μελετήσουν, με την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού τους, την ηλεκτρονική εκδοχή του γεωλογικού χάρτη της Ελλάδας, η οποία βρίσκεται αναρτημένη στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.) (https://gaia.igme.gr/portal/apps/webappviewer/index.html?id=61dc7b67790944a198d4dbdc876d1a3c), για να διαπιστώσουν ποιο είναι το επικρατέστερο πέτρωμα στην περιοχή τους και σε ποια μέρη της αυτό εντοπίζεται.
Προκειμένου οι μαθητές/τριες να ανασύρουν τις γνώσεις τους σχετικά με τη γενετική ταξινόμηση των πετρωμάτων σε πυριγενή, ιζηματογενή και μεταμορφωμένα, μπορούν να παρακολουθήσουν το ψηφιακό μάθημα «Πώς δημιουργούνται τα πετρώματα;» (https://www.mozaweb.gr/el/Microcurriculum-364751?&mode=directlink), που περιλαμβάνεται στο διαδραστικό λογισμικό εκπαιδευτικών παρουσιάσεων «mozabook».
Με αφορμή τις διαπιστώσεις τους και μέσω διαλογικής αλληλεπίδρασης με δυνητικούς/ές συνομιλητές/τριες ΤΝ (chatbots) (π.χ., Gemini – https://gemini.google.com/app?hl=el), οργανώνουν σε μικρές ομάδες καίριας σημασίας ερευνητικά ερωτήματα, αναφορικά με τον ρόλο που έχει παίξει το πέτρωμα-στόχος στη γεωμορφολογική αλλά και στη γενικότερη κοινωνικοπολιτισμική εξέλιξη της περιοχής τους, όπως τα εξής:
Ποια είναι η σύσταση του λιθότυπου ενδιαφέροντος;
Ποια είναι η γεωλογική προέλευση του;
Πώς διαμορφώνει το κοντινό ή ευρύτερο γεωτοπίο;
Πώς συνδέεται διαχρονικά με σημαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες στον τόπο μας;
Κατά το αρχικό στάδιο του σχεδιασμού της δράσης, προβλέπεται η κατανομή ρόλων στους/στις μαθητές/τριες και η συγκρότηση ερευνητικών ομάδων με διακριτή αποστολή.
Οι συμμετέχοντες/ουσες στη δράση θα αναλάβουν συγκεκριμένους ρόλους όπως γεωεπιστήμονες, εμπειρογνώμονες, φωτογράφοι, χαρτογράφοι και αφηγητές/τριες, ενώ θα προηγηθεί σαφής παρουσίαση των αρμοδιοτήτων και υποχρεώσεών τους, ώστε να διασφαλιστεί η ουσιαστική εμπλοκή τους στην ερευνητική διαδικασία.
Στη συνέχεια, θα πραγματοποιηθεί εντοπισμός λιθολογικών εμφανίσεων ενδιαφέροντος σε πρανή και χαρακτηριστικών σημείων αναφοράς, όπως παραδοσιακά κτίρια, ναοί, μάντρες, λιθόστρωτα, γεφύρια, παλαιά λατομεία και υπέργεια ορυχεία, σε μικρή ακτίνα από τη σχολική μονάδα. Σκοπός είναι η επιτόπια μελέτη του πετρώματος-στόχου, η καταγραφή του τρόπου αξιοποίησής του, καθώς και η διερεύνηση πιθανών συνδέσεών του με την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του λαϊκού πολιτισμού της ευρύτερης περιοχής.
Ακολούθως, θα αναπτυχθεί δίαυλος επικοινωνίας με εξειδικευμένους επιστήμονες (όπως γεωλόγους, γεωγράφους και αρχαιολόγους), εκπροσώπους ακαδημαϊκών και ερευνητικών φορέων (πανεπιστημιακά ινστιτούτα, ερευνητικά κέντρα), επαγγελματίες του κλάδου της πέτρας (πετροτεχνίτες/τριες, έμποροι, επιχειρηματίες) και τοπικούς φορείς (δημοτικές αρχές, πολιτιστικοί σύλλογοι). Η συνεργασία αυτή αποσκοπεί στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ σχολείου και κοινότητας και στην ουσιαστική «εξωτερική» υποστήριξη της δράσης.
Τέλος, θα πραγματοποιηθεί η συγκέντρωση του απαιτούμενου βοηθητικού εξοπλισμού, όπως γεωλογικοί και τοπογραφικοί χάρτες, πυξίδες, σφυριά, ηλεκτρονικές συσκευές, μετρητικά όργανα και γραφική ύλη, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή και αποτελεσματική εργασία των μαθητών/τριών κατά τη διεξαγωγή των επιμέρους δραστηριοτήτων.
Στις δραστηριότητες που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο της προτεινόμενης δράσης μπορούν ενδεικτικά να περιληφθούν οι εξής:
Υπαίθρια εξέταση των φυσικών εμφανίσεων του πετρώματος-στόχος (δλδ., μελέτη πεδίου) για την αναγνώριση απλών αποσαθρωτικών και τεκτονικών δομών, καθώς και για την ανίχνευση απολιθωμάτων (εάν πρόκειται για ιζηματογενή σχηματισμό), ώστε οι εμπλεκόμενοι/ες να γνωρίσουν από «πρώτο χέρι» τι σημαίνει γεωεπιστημονική έρευνα στο πεδίο. Η μελέτη θα πλαισιωθεί από επιτόπια φωτογράφηση, δειγματοληψία του πετρώματος και λήψη σημειώσεων σχετικά με το υψόμετρο, την επιφανειακή κλίση, τη βλάστηση και τα υδάτινα αποθέματα της περιοχής εστίασης.
Επίσκεψη κτιρίων, μνημείων ή άλλων αστικών χώρων με σκοπό τον εντοπισμό του πετρώματος ενδιαφέροντος και την καταγραφή των διαφορετικών χρήσεών του. Στο πλαίσιο της επίσκεψης, οι μαθητές/τριες θα πρέπει να συγκεντρώσουν στοιχεία που θα τους επιτρέψουν να προσδιορίσουν στατιστικά κατά πόσο το πέτρωμα-στόχος αξιοποιήθηκε ως δομικός και διακοσμητικός λίθος και ως υλικό επίστρωσης.
Διεξαγωγή επιμορφωτικού σεμιναρίου στη σχολική μονάδα με ομιλητή/τρια έναν/μια ερευνητή/τρια, με θέμα τη χωροχρονική «διαδρομή» του υπό μελέτη λίθου από το φυσικό στο ανθρωπογενές περιβάλλον. Στην περίπτωση που ο εισηγητής/τρια αδυνατεί να παραστεί προτείνεται η επιμόρφωση να πραγματοποιηθεί μέσω κατάλληλης διαδραστικής πλατφόρμας τηλεδιάσκεψης (π.χ., zoom – https://www.zoom.com/?lang=null).
Εικονικές περιηγήσεις σε άλλα γεωτοπία, όπως γεωπάρκα (π.χ., οροπέδιο Νίδας στην Κρήτη – https://tours.nhmc.uoc.gr/geoparks/nida/) και οικιστικά περιβάλλοντα της Ελλάδας ή της Ευρώπης, με σκοπό τη σύγκριση με την περιοχή εστίασης και τη λήψη εποικοδομητικής ανατροφοδότησης.
Οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να υλοποιήσουν δημιουργικές προτάσεις, όπως:
Ανάρτηση στο ιστολόγιο του σχολείου τους φωτογραφικού υλικού και χαρτών με «χαραγμένες» θεματικές διαδρομές.
Δημιουργία διαδραστικού ενημερωτικού εικονογραφήματος, με τίτλο «Ο Λίθος του Τόπου μας», αξιοποιώντας κατάλληλα ψηφιακά εργαλεία (π.χ., Easelly – https://www.easel.ly/).
Σχεδιασμός σε πλατφόρμα ΤΝ, όπως η MIZOÜ (https://mizou.com/), του δικού τους διαλογικού ρομπότ.
Ανάπτυξη σε e-πλατφόρμα, όπως η Wordwall (https://wordwall.net/el), μιας παιγνιώδους ύφους δραστηριότητας (π.χ., σταυρόλεξο) σχετικής με την φυσική και οικιστική γεωγραφία της περιοχής τους.
Οργάνωση θεατρικού δρώμενου με τίτλο: «Αναμνήσεις της Πέτρας».
Οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να υλοποιήσουν δημιουργικές προτάσεις, προκειμένου τα αποτελέσματα της δράσης να διαχυθούν ως «βέλτιστες πρακτικές» στην ευρύτερη κοινότητα.
Έτσι, μπορούν να επιλέξουν ορισμένες από τις ακόλουθες πρακτικές διάχυσης:
Ανάρτηση στο ιστολόγιο του σχολείου τους φωτογραφικού υλικού και χαρτών με «χαραγμένες» θεματικές διαδρομές, που θα εστιάζουν αμφότερα στην ανάδειξη της γεωπεριβαλλοντικής κληρονομιάς του τόπου τους.
Δημιουργία διαδραστικού ενημερωτικού εικονογραφήματος, με τίτλο «Ο Λίθος του Τόπου μας», αξιοποιώντας κατάλληλα ψηφιακά εργαλεία (π.χ., Easelly – https://www.easel.ly/), για έκθεση στο δημαρχείο ή το πολιτιστικό κέντρο της περιοχής τους. Το εικονογράφημα, κατά περίπτωση, μπορεί να θίγει και τοπικά ζητήματα περιβαλλοντικής πολιτικής ή διαχείρισης φυσικών πόρων (π.χ., υπερεκμετάλλευση λατομείων).
Σχεδιασμός σε πλατφόρμα ΤΝ, όπως η MIZOÜ (https://mizou.com/), του δικού τους διαλογικού ρομπότ, το οποίο και θα «προ-εκπαιδεύσουν», τροφοδοτώντας το με όλα όσα διδάχθηκαν στο πλαίσιο της δράσης.
Ανάπτυξη σε e-πλατφόρμα, όπως η Wordwall (https://wordwall.net/el), μιας παιγνιώδους ύφους δραστηριότητας (π.χ., σταυρόλεξο) σχετικής με την φυσική και οικιστική γεωγραφία της περιοχής τους.
Οργάνωση θεατρικού δρώμενου με τίτλο: «Αναμνήσεις της Πέτρας», όπου θα δραματοποιήσουν τη χωροχρονική «διαδρομή» του λίθου ενδιαφέροντος, από τη δημιουργία του έως σήμερα.
Οι μαθητές/τριες καταγράφουν σε χαρτί ή ψηφιακά μια γνωστική πληροφορία, μια ανάμνηση, μια δυσκολία και μια ενδεχόμενη τροποποίηση αλλά και ένα συναίσθημα, με αφορμή τα εξής αντίστοιχα ερωτήματα:
Τι καινούριο διδάχθηκα για τη γεωιστορία του τόπου μου και τη σχέση μου μαζί του;
Τι δεν θα ξεχάσω από τη δράση;
Τι με δυσκόλεψε και τι θα άλλαζα στη δράση;
Πώς αισθάνθηκα κατά τη συνεργασία μου με τα άλλα μέλη της ομάδας;
Οι καταγραφές αυτές μπορούν να χρησιμεύσουν για τη δημιουργία ενός χειρόγραφου ή ηλεκτρονικού λευκώματος (π.χ., μέσω Book Creator – https://bookcreator.com/), που θα περιέχει το αποτύπωμα των εμπλεκομένων στη δράση.
Εναλλακτικά, οι μαθητές/τριες μπορούν να:
σχεδιάσουν έναν νοητικό χάρτη με κεντρική έννοια το πέτρωμα-στόχο, χρησιμοποιώντας συνεργατικά διαδικτυακά εργαλεία, όπως το Coggle (https://coggle.it/),
παράγουν ένα σύντομο εκπαιδευτικό βίντεο κινουμένων σχεδίων, με αφορμή τα συναισθήματα που βίωσαν κατά τη συμμετοχή τους στη δράση, αξιοποιώντας e-εφαρμογές , όπως η Animaker (https://www.animaker.com/).
Σε επίπεδο επέκτασης της δράσης ή μελλοντικής της επανάληψης, οι μαθητές/τριες κρίνεται επιθυμητό να αποπειραθούν να συνδέσουν πραγματολογικά τα πορίσματα, που προέκυψαν από αυτή, με σύγχρονες προκλήσεις, όπως:
η υπερεκμετάλλευση ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ),
η μη εναρμονισμένη με το γεωπεριβάλλον δόμηση οικισμών,
η «ασύμμετρη» κατανομή ανθρώπινων πληθυσμών.
