Η προτεινόμενη δράση αποσκοπεί (α) στην κατανόηση της νεότερης ιστορίας της Κατερίνης και ειδικότερα της καθημερινής ζωής και των πολιτισμικών νοοτροπιών των Κατερινιωτών από τη δεκαετία του ΄50 κι εξής μέσα από ερευνητικές και βιωματικές δραστηριότητες και (β) στη διαπίστωση της σημασίας της ενεργού πολιτειότητας ως προς το παρόν και το μέλλον της τοπικής κοινωνίας αναδεικνύοντας τη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της αειφόρου ανάπτυξης.
Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας στις Γ’, Δ’, Ε’ και Στ’ τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (ΦΕΚ, Τεύχος Β’, 1963/2021)
Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ τάξεις Δημοτικού Σχολείου (Β΄ 507) 10545/Δ1/2023 Υ.Α.
Οι μαθήτριες/τές αναμένεται να:
– κατανοήσουν τις καθημερινές πολιτισμικές νοοτροπίες των Κατερινιωτών από τη δεκαετία του 1950 κι εξής καθώς επίσης και τις αλλαγές που συνέβησαν το διάστημα αυτό,
– επεξεργαστούν και να ερμηνεύσουν τοπικές ιστορικές πηγές και ιστορικά αρχεία, όπως έγγραφα, εφημερίδες, φωτογραφίες και πολυτροπικά κείμενα (διαφημίσεις, φωτογραφίες με λεζάντες, άρθρα και ειδήσεις σε εφημερίδες κ.ά.)
– ασκηθούν σε συνεργατικές μεθόδους εθνογραφικής έρευνας,
– συνειδητοποιήσουν τις αλλαγές που σημειώθηκαν το διάστημα αυτό στην πόλη της Κατερίνης και να κατανοήσουν τον ρόλο των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών παραμέτρων στις αλλαγές,
– διερευνήσουν ιστορικά ερωτήματα σχετικά με τις αλλαγές της καθημερινής ζωής της τοπικής κοινωνίας, όπως: «Ποιοι τομείς της καθημερινότητας άλλαξαν στην τοπική κοινωνία το β΄ μισό του 20ου αι.; Πώς κρίνουμε αυτές τις αλλαγές και πώς επηρεάζουν το παρόν και το μέλλον της τοπικής κοινωνίας;»,
– αναπτύξουν δεξιότητες ενεργού πολιτειότητας σχεδιάζοντας παρεμβατικές δράσεις που θα έχουν προσωπικό νόημα και θα προκύπτουν από το ενδιαφέρον τους για την τοπική κοινωνία,
– αναπτύξουν κριτική ιστορική συνείδηση ως προς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της τοπικής μας κοινωνίας.
Α’ διερευνητική φάση
Η/ο εκπαιδευτικός οργανώνει συζήτηση με τα παιδιά σχετικά με την πραγματοποίηση ερευνητικής δράσης για τη νεότερη ιστορία της Κατερίνης με βάση αρχειακό υλικό που θα αναζητηθεί στο οικογενειακό τους περιβάλλον, στο διαδίκτυο και στα ΓΑΚ Πιερίας.
Δραστηριότητες:
– Αρχικά τα παιδιά παρακολουθούν ολιγόλεπτο βίντεο με απόσπασμα της ταινίας: «Το πρόσωπο της ημέρας» (1965) σε σκηνοθεσία Ορέστη Λάσκου https://www.youtube.com/watch?v=UAWjeNXk1RQ, το οποίο παρουσιάζει μία γενική εικόνα της πόλης της Κατερίνης (πλατεία, κεντρική οδό, εμπορικό κέντρο, καταστήματα, ανθρώπινες δραστηριότητες κ.ά.) τη δεκαετίαα του ’60.
– Με αφορμή την ταινία η/ο εκπαιδευτικός θέτει τα παρακάτω ερωτήματα: Τι σας κάνει εντύπωση στο βίντεο; Πώς ήταν η Κατερίνη πριν από πενήντα περίπου χρόνια; Τι άλλαξε;
– Η /ο εκπαιδευτικός καταγράφει με τη μορφή ιδεοθύελλας τις απαντήσεις των παιδιών επισημαίνοντας τα στοιχεία εκείνα που πιστοποιούν τις αλλαγές στο επίπεδο της καθημερινής ζωής, στην οικονομία, στις καταναλωτικές συνήθειες, στις επικοινωνίες, στις μετακινήσεις κ.ά.
– Στη συνέχεια συνοψίζει τις απόψεις και παρακινεί τα παιδιά να θέσουν ερωτήματα με στόχο να επιλέξουν ένα τελικό ερευνητικό ερώτημα με βάση το οποίο θα αναπτύξουν τη δράση τους. Ενδεικτικά ερωτήματα: «Ποιοι τομείς της καθημερινότητας άλλαξαν στην τοπική κοινωνία το β΄μισό του 20ου αι.;» «Πώς κρίνουμε αυτές τις αλλαγές και πώς επηρεάζουν το παρόν και το μέλλον της τοπικής κοινωνίας;» «Τι μπορούμε να κάνουμε για να ευαισθητοποιήσουμε την τοπική κοινωνία για τη συνειδητοποίηση των αλλαγών;» «Ποιες παρεμβάσεις μπορούμε να σχεδιάσουμε για να παρακινήσουμε την τοπική κοινωνία να οραματιστεί ένα καλύτερο μέλλον;» «Πώς και γιατί άλλαξε η καθημερινή ζωή στην πόλη μας από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα;» κ.ά.
– Αφού η μαθητική ομάδα καταλήξει στο ερευνητικό ερώτημα στη συνέχεια οργανώνει τις διαδικασίες που θα ακολουθήσει στη συνέχεια διερευνώντας τις διαθέσιμες ιστορικές και πηγές και οργανώνοντας την εθνογραφική ερευνά συλλογής των δικών της μαρτυριών.
– Τίθεται στη συνέχεια το ερώτημα με ποιους άλλους τρόπους εκτός από το βίντεο μπορούμε να πληροφορηθούμε για την καθημερινή ζωή της Κατερίνης τα τελευταία πενήντα χρόνια;
– Στη συζήτηση που ακολουθεί η/ο εκπαιδευτικός συνοψίζει τις ιστορικές μαρτυρίες, οι οποίες μπορεί να είναι ήδη δημοσιευμένες σε βιβλία τοπικής ιστορίας, στο διαδίκτυο ή αδημοσίευτες όπως οικογενειακές φωτογραφίες, προφορικές μαρτυρίες, αρχεία, αντικείμενα της εποχής κ.ά. τις οποίες η μαθητική ομάδα μπορεί να διερευνήσει οργανωμένα και συνεργατικά.
– Σε αυτή τη φάση διερεύνησης είναι χρήσιμη η συνοπτική παρουσίαση της τοπικής ιστορίας με βάση συνοπτικό υλικό που θα ετοιμάσει η/ο εκπαιδευτικός. Το υλικό αυτό μπορεί να αντληθεί από ήδη δημοσιευμένα βιβλία τοπικής ιστορίας, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.λπ. και να λειτουργήσει ως προκαταβολικός οργανωτής του ιστορικού υλικού.
– Μετά τη συζήτηση τα παιδιά αποφασίζουν για το είδος των ιστορικών μαρτυριών που επιθυμούν να συλλέξουν και να επεξεργαστούν, όπως για παράδειγμα συλλογή φωτογραφιών, προφορικών μαρτυριών κ.ά. ή και γενικό προσανατολισμό με βάση τη σύνθεση πολλών ειδών ιστορικών πηγών.
– Στη συνέχεια οργανώνονται οι επιμέρους ερευνητικές ομάδες.
– Στην περίπτωση επιλογής συνθετικής έρευνας με πολλών ειδών ιστορικές πηγές οργανώνονται οι παρακάτω ομάδες: (α) Ομάδα καταγραφής φωτογραφιών. (β) Ομάδα προφορικών τεκμηρίων. (γ) Ομάδα ή ομάδες άλλων ιστορικών τεκμηρίων.
– Στην περίπτωση επιλογής στοχευμένης έρευνας σε ένα είδος πηγής (π.χ. προφορικές μαρτυρίες) οργανώνονται οι παρακάτω ομάδες: (α) Ομάδα συλλογής των αρχικών πληροφοριών. (β) Ομάδες προετοιμασίας συνεντεύξεων (ερωτήσεις, μέσα καταγραφής κ.ά.) (γ) Ομάδες οργάνωσης συνεντεύξεων (ομάδες που θα πάρουν τις συνεντεύξεις κ.ά.)
– Η Α΄ διερευνητική φάση ολοκληρώνεται με την οργάνωση της έρευνας συλλογής μαρτυριών από τα ίδια παιδιά ανάλογα με το είδος των ιστορικών μαρτυριών που επέλεξαν. – Αναλόγως με την επιλογή του είδους των πηγών αποφασίζεται στο επόμενο μάθημα τα παιδιά να φέρουν στην τάξη από το σπίτι διαφόρων ειδών τεκμήρια, φωτογραφίες της εποχής από οικογενειακά άλμπουμ, αντικείμενα, έντυπο υλικό. – Ειδικότερα εάν επιλεχθεί το είδος των προφορικών μαρτυριών η ομάδα συλλογής αρχικών πληροφοριών θα πρέπει να φέρει στην τάξη μια ολιγόλεπτη δοκιμαστική συνέντευξη από κάποιο συγγενικό πρόσωπο με το γενικό ερώτημα: «Ποιο είναι το ποιο σημαντικό πράγμα που θυμάστε από τη δημόσια καθημερινή ζωή στην Κατερίνη τα νεανικά σας χρόνια;»
Β΄ διερευνητική φάση
– Η μαθητική ομάδα φέρνει στη τάξη το ερευνητικό υλικό και το επεξεργάζεται αναλόγως με το είδος της πηγής. Για παράδειγμα:
– Προτείνουμε τη προσομοίωση της έρευνας πρώτα εντός της τάξης πριν πραγματοποιηθεί στο πεδίο και στη συνέχεια την επεξεργασία των λαθών. Για παράδειγμα οργάνωση συνέντευξης μεταξύ των μαθητριών/τών κ.ά.
– Η/ο εκπαιδευτικός ενημερώνει τα παιδιά ότι σημαντική πηγή πληροφόρησης και έρευνας για την τοπική ιστορία είναι τα ΓΑΚ Πιερίας και οργανώνει επίσκεψη με τη μαθητική ομάδα.
– Στην περίπτωση που η μαθητική ομάδα επισκεφθεί τα ΓΑΚ Πιερίας, το υλικό αυτό μπορεί να ταυτοποιηθεί σε εφημερίδες της εποχής και σε αρχειακούς φακέλους.
Στη συνέχεια και αναλόγως με το αρχικό ερώτημα που έθεσε η μαθητική ομάδα, αλλά και το είδος των πηγών με το οποίο αποφάσισε να ασχοληθεί περνούμε στη φάση της προετοιμασίας και του σχεδιασμού της παρεμβατικής δράσης.- Το υλικό συλλέγεται και τα παιδιά συνθέτουν τις πληροφορίες οργανωμένα στις παρακάτω ομάδες:
(α) Καθημερινή ζωή στο σπίτι.
(β) Συνήθειες και διασκέδαση.
(β) Καταναλωτικές συνήθεις και αλλαγές.
(γ) Αλλαγές στο οικιστικό και πολεοδομικό περιβάλλον.
– Μετά την επεξεργασία των τεκμηρίων οι ομάδες παρουσιάζουν στην ολομέλεια τα συμπεράσματά τους είτε με μία συνοπτική έκθεση είτε με όποια άλλη μορφή παρουσίασης επιθυμούν (power point, πολυτροπικά κείμενα).
Αναλόγως με το αρχικό ερώτημα, η μαθητική ομάδα συζητά:
Ποια μορφή θα έχει η παρεμβατική τους δράση
Με ποιον τρόπο θα την υλοποιήσουν;
Πώς θα οργανώσουν την παρουσίαση της δράσης στην τοπική κοινωνία;
Ενδεικτικές ιδέες παρεμβατικών δράσεων:
– Μαθητικό ρεπορτάζ με θέμα το υλικό που συλλέχθηκε σε συνδυασμό με φωτογραφικό υλικό από τις εθνογραφικές δράσεις πεδίου. Τα παιδιά συμφωνούν για τη μορφή του ρεπορτάζ και τους τρόπους δημοσιοποίησής του στην εφημερίδα της τάξης, στην ιστοσελίδα του σχολείου ή στον τοπικό τύπο. Εάν συλλέχθηκε υλικό κινούμενης εικόνας, μπορούν τα παιδιά να διαμορφώσουν ένα βιντεοσκοπημένο ρεπορτάζ και να το δημοσιεύσουν στην ιστοσελίδα του σχολείου με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών της Πληροφορικής.
– Εκθέσεις και παρουσιάσεις αντικειμένων (από τη δεκ. του 50 κ.ε.) που συλλέχθη-καν από το σπίτι σε συνδυασμό με πληροφοριακές καρτέλες. Τα αντικείμενα μπορεί να είναι παλιές ηλεκτρικές συσκευές, συσκευές ψυχαγωγίας» (view masters, φωτο-γραφικές μηχανές, πικ-απ κ.α.), σκεύη, διακοσμητικά αντικείμενα κ.ά. Η έκθεση θα πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα, να συνοδεύεται από πληροφοριακό υλικό που θα ετοιμάσουν τα παιδιά και να προβληθεί ο τρόπος προβολής τους στο τοπικά Μ.Μ.Ε. – Δράσεις καλλιτεχνικής έκφρασης. Το πολυτροπικό υλικό των πηγών, το οποίο περιλαμβάνει φωτογραφίες, σχέδια, διαφημίσεις κ.ά., προσφέρεται για καλλιτεχνικές δράσεις ποικίλης θεματολογίας. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορούν να κατασκευάσουν φωτογραφικά κολλάζ, σχέδια, ζωγραφικά έργα, κόμικς κ.ά. τα οποία παρουσιάζουν με τη μορφή εντύπου ή σε σχετική έκθεση του σχολείου.
– Περφόρμανς και δραματοποιήσεις στον δημόσιο χώρο. Με βάση την ιδέα των καταναλωτικών αλλαγών στο β΄ μισό του 20ου αι. μπορούν να οργανωθούν περφόρμανς ή άλλες επιτελέσεις στο δημόσιο χώρο στις οποίες τα παιδιά χρησιμοποιούν ενδυματολογικό υλικό, αντικείμενα ή άλλο πληροφοριακό υλικό που ανακάλυψαν από την έρευνα τους στα οικογενειακά αρχεία.
Οι δράσεις έχουν έντονο παρεμβατικό και ανατρεπτικό χαρακτήρα προκαλώντας το κοινό σε αναστοχαστικές και κριτικές παρατηρήσεις. Στις δράσεις αυτές μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά με ιδέες και οι εκπαιδευτικοί των καλλιτεχνικών ειδικοτήτων.
Στη φάση αυτή παρουσιάζεται η παρεμβατική δράση στο κοινό ανάλογα με τη μορφή με την οποία αποφάσισε η μαθητική ομάδα.Καταγράφεται η σχετική διαδικασία, όπως πραγματοποιήθηκε, στο κοινό με διάφορους τρόπους: (α) Με βιντεοσκοπήσεις και φωτογραφίσεις.(β) Καταγραφές των αντιδράσεων και των συζητήσεων με το κοινού σε σημειωματάρια, σχεδιαστικές αναπαράστασεις, δημοσιογραφικά ρεπορτάζ αναλόγως με τις ιδιαίτερες δεξιότητες των παιδιών.
Η δράση ολοκληρώνεται με συλλογικό αναστοχασμό τον οποίο οργανώνει η εκπαιδευτικός με βάση την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά της σε σχέση με το αρχικό ερώτημα.
– Αξιολογικοί ποιοτικοί δείκτες που μπορούν να ληφθούν υπόψη είναι:
(α) η ανταπόκριση της τελικής εργασίας στα πραγματικά ενδιαφέροντα των παιδιών και στα ιστορικά ερωτήματα που τέθηκαν αρχικά,
(β) η καταγραφή των συγκεκριμένων διαδικασιών και φάσεων της ομαδικής επεξεργασίας της τελικής εργασίας, η επισήμανση προβλημάτων και ο αναστοχασμός για την αποτελεσματικότητάς τους,
(γ) η αυθεντικότητα, η «ζωντάνια» και η πολυτροπική μορφή της τελικής δράσης. Για παράδειγμα, εργασίες ομοιόμορφες και τυποποιημένες παραπέμπουν στην έλλειψη μαθητικού ενδιαφέροντος και στην πιθανή «επέμβαση» του εκπαιδευτικού,
·(δ) οι επεκτάσεις σε άλλα μαθήματα,
(ε) οι δυνατότητες συνεργασίας με εκπαιδευτικούς διαφόρων ειδικοτήτων,
(στ) η παρουσίαση της τελικής εργασίας στο σχολείο και στην τοπική κοινότητα και η καταγραφή των συζητήσεων για την ανταπόκριση (θετική ή αρνητική) που είχε,
(ζ) η ανάδυση πραγματικού ιστορικού νοήματος για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της τοπικής κοινωνίας,
Το ιστορικό νόημα αποτελεί ποιοτικό στόχο, που μπορεί να αξιολογηθεί με βάση την ανταπόκριση των μαθητικών εργασιών σε απλά ιστορικά ερωτήματα, όπως: «Πώς επηρέασαν την καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης οι αλλαγές που σημειώνονται στις καθημερινές ανέσεις (ηλεκτροφωτισμός, συσκευές μαγειρικής, γεωργικά εργαλεία, τηλεόραση, κομπιούτερ κ.ά.);»· «Σε ποιους τομείς καλυτέρεψε η καθημερινότητα και σε ποιους χειροτέρεψε (π.χ. περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση φυτοφαρμάκων, καταστροφή της αστικής χλωρίδας κ.ά.);»· «Μπορούσαν οι αλλαγές να γίνουν με άλλους τρόπους;».
(η) οι τεκμηριωμένες προτάσεις των μαθητών για το μέλλον της τοπικής κοινωνίας με βάση το ιστορικό ερώτημα που αρχικά τέθηκε.
– Επεκτάσεις σε άλλα μαθήματα. Εκτός από τις ένταξη της δράσης στο Πρόγραμμα Σπουδών για τον Ενεργό Πολίτη, το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλα μαθήματα, όπως της Τοπικής Ιστορίας, της Γλώσσα (κειμενικά είδη), Γεωγραφία, Πληροφορική, Μελέτη Περιβάλλοντος και Καλλιτεχνικά. Με την έννοια αυτή το πρόγραμμα μπορεί να εξελιχθεί με τη συνεργασία δασκάλων διαφόρων ειδικοτήτων.
