Η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης καταθέτει Σχέδιο Δράσης για την Τοπική Ιστορία, με θέμα «Ταξιδευτές στο νήμα του χρόνου: ο τόπος μας, το σχολείο μας». Οι δραστηριότητες που θα αναπτυχθούν από τις σχολικές μας μονάδες προτείνεται να υλοποιηθούν α) ενσωματωμένες στο πλαίσιο διδασκαλίας γνωστικών αντικειμένων (Ιστορία, Γεωγραφία, Θρησκευτικά, Φυσική Αγωγή, Θεατρική Αγωγή, Εικαστικά, Μουσική, Γλώσσα, Μαθηματικά Τ.Π.Ε, Γλώσσα), β) διαθεματικά, σε συνδυασμό διαφόρων γνωστικών αντικειμένων, για την ολιστική προσέγγιση της μάθησης, γ) στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων δ) στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων ε) στα πλαίσια των δράσεων του Ενεργού Πολίτη και στ) στο Δίκτυο Υπαίθριας Εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα εμπλέκει τα παιδιά με την ιστορία, τα μνημεία και τον πολιτισμό των Δήμων της Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Ανατολικής Θεσσαλονίκης, μέσα από διαδικασίες ερευνητικής μεθοδολογίας. Συγκεκριμένα, μέσα από βιωματικές δραστηριότητες και ομαδοσυνεργατικές πρακτικές τα παιδιά θα ερευνήσουν την τοπική ταυτότητα της περιοχής τους, αναδεικνύοντας τη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της αειφόρου ανάπτυξης. Αυτή η διδακτική προσέγγιση επιδιώκει, όχι μόνο τη γνωστική κατανόηση της ιστορικής σχέσης μεταξύ ανθρώπου και φυσικού ή δομημένου περιβάλλοντος, αλλά και την καλλιέργεια βιωματικής και συναισθηματικής σύνδεσης των παιδιών με την ιστορία και τον πολιτισμό του άμεσου ή ευρύτερου τόπου τους. Μέσα από δραστηριότητες διερεύνησης, παρατήρησης και συμμετοχής, τα παιδιά ενθαρρύνονται να αντιληφθούν τον τόπο τους ως ζωντανό οργανισμό, ο οποίος μετασχηματίζεται διαχρονικά, υπό την επίδραση ιστορικών, πολιτισμικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων. Η ενσωμάτωσή τους σε αυτό το συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον δεν περιορίζεται στη στείρα αποδοχή του, αλλά καλλιεργεί δεξιότητες κριτικής σκέψης, οικολογικής συνείδησης και δημιουργικής παρέμβασης, με στόχο τη διαμόρφωση υπεύθυνων και ενεργών πολιτών, ικανών να συμμετέχουν ενεργά στη βιώσιμη ανάπτυξη της κοινότητας στην οποία ανήκουν. Το ευρύ θεματικό πλαίσιο υλοποίησης της εν λόγω δράσης, διευκολύνει την προσαρμογή της θεματολογίας που θα επιλεγεί από τα σχολεία, η οποία θα είναι σύμφωνη με τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών των σχολείων της περιοχής μας, και αποσκοπεί α) στην υποστήριξη ερευνητικών προγραμμάτων που αφορούν την τοπική ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά, β) στην ενεργή συμμετοχή και αλληλεπίδραση των σχολείων στην υλοποίηση δράσεων που αφορούν τον τόπο τους γ) στην ανάδειξη σημείων ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος μέσα από εκπαιδευτικές επισκέψεις, δ) στην αξιοποίηση της προφορική ιστορίας, ε) στην ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα πολυπολιτισμικότητας και προσφυγιάς και στ) στο άνοιγμα των σχολείων προς την κοινωνία, μέσω της συνεργασίας τους με τοπικούς φορείς.
Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας στις Γ’, Δ’, Ε’ και Στ’ τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (ΦΕΚ, Τεύχος Β 1963/2021).
Πρόγραμμα Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου (ΦΕΚ 6048/Β΄/1-11-2024).
Οι μαθητές/τριες αναμένεται να:
έρθουν σε επαφή με το κοντινό και μακρινό παρελθόν του τόπου τους και να γνωρίσουν διάφορες πτυχές της τοπικής τους ιστορίας,
εξερευνήσουν τον λαϊκό πολιτισμό, όπως την κοινωνική οργάνωση, τα ήθη και έθιμα και την λαϊκή τέχνη, τόσο από διαχρονική όσο και από σύγχρονη σκοπιά,
εξοικειωθούν με την έννοια και το περιεχόμενο της πολιτιστικής παράδοσης, ιδιαίτερα σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης των πολιτισμικών στοιχείων,
προβληματιστούν πάνω στις ιστορικές εξελίξεις, μετεξελίξεις, μεταβολές και φθορές,
ενδιαφερθούν για την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και να κατανοήσουν την αξία της ως παράγοντα ευημερίας και προόδου σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο,
μάθουν πώς να συλλέγουν υλικό, να επεξεργάζονται πληροφορίες και να εξάγουν συμπεράσματα,
ενδιαφερθούν για την αναζήτηση τοπικών αρχείων και τη μελέτη μνημείων, για να ανακαλύψουν την ιστορία της περιοχή τους,
προγραμματίσουν κοινές δράσεις με άλλα σχολεία επικεντρωμένες σε μουσεία και πολιτιστικούς χώρους,
εργαστούν δημιουργικά και συλλογικά μέσω ενεργητικής και βιωματικής μάθησης,
αναπτύξουν δεξιότητες του 21ου αιώνα όπως δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, διερεύνησης, λήψης αποφάσεων, επίλυσης προβλημάτων και ψηφιακής διαχείρισης και χρήσης τεχνολογικών εργαλείων για την αναζήτηση, συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών,
δημιουργήσουν μια κοινότητα μάθησης και μια μόνιμη βάση πηγών ιστορικών και πολιτιστικών δεδομένων για άντληση πληροφοριών και γνώσεων και να αναπτύξουν εμπειρία παρόμοιας προσέγγισης σε άλλους θεματικούς τομείς,
ενδυναμώσουν, μέσα από την ενεργητική συμμετοχή, την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση και την αυτο-εικόνα τους, με στόχο την ενίσχυση της ψυχικής τους ευεξίας να ενισχύσουν την ιστορική τους μνήμη και να καλλιεργήσουν την ιστορική τους συνείδηση.
Οι μαθητές/τριες συζητούν για το τι γνωρίζουν για την περιοχή τους, τι είναι αυτό που τους/τις προκαλεί απορία ή θαυμασμό και τι θέλουν να μάθουν. Ενδεικτικά παραθέτουμε τις παρακάτω θεματικές:
1.ιστορικά γεγονότα και σταθμοί στην ιστορία του τόπου μας
2.οι άνθρωποι του τόπου μας
3.τοπωνύμια, επώνυμα, τοπική διάλεκτος
5.φαγητά
6.καλλιέργειες, επαγγέλματα, τοπικά προϊόντα, εργαλεία
7.συγκοινωνίες
8.σημαντικά κτίρια
9.κατοικία
10.αθλητισμός
11.ιστορία των σχολείων
12.γιορτές, γλέντια, έθιμα, τραγούδια
13.παραδοσιακή ενδυμασία, εξέλιξη
Διαμορφώνουμε έναν εννοιολογικό χάρτη με συζήτηση στην ολομέλεια (καταιγισμός ιδεών και εννοιολογική χαρτογράφηση), όπου καταγράφονται τα ενδιαφέροντα των παιδιών για τις παραπάνω θεματικές. Η διαδικασία μπορεί να γίνει σε χαρτί του μέτρου ή μέσω ψηφιακού εργαλείου π.χ. Cogglit, Popplet κτλ. Εναλλακτικά μπορεί να αξιοποιηθεί το διάγραμμα K-W-L-H (Know-What-Learn-How) και να συμπληρωθούν οι δύο πρώτες στήλες του (K-W) – «Τί γνωρίζω;» και «Τί θα ήθελα να μάθω;». Η διαδικασία μπορεί να γίνει σε χαρτί του μέτρου ή μέσω ψηφιακού εργαλείου π.χ. Padlet, Linoit κτλ. Αξιοποιούνται ομαδικές συζητήσεις, ψηφιακά ερωτηματολόγια, παρουσίαση φωτογραφιών και χαρτών, για τη συστηματικότερη καταγραφή θέσεων/απόψεων/εμπειριών, καθώς και καταιγισμός ιδεών για τον ορισμό του περιεχομένου της δράσης. Ακολουθεί η τελική επιλογή της ερευνητικής κατεύθυνσης (εκπαίδευση, αρχιτεκτονική, λαογραφία κλπ).
Οι μαθητές/τριες σχεδιάζουν το πρόγραμμα με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού: 1.διαμόρφωση των ομάδων, 2.κατανομή ρόλων (ιστορικοί, ερευνητές, φωτογράφοι, συγγραφείς, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφοι κ.α.), 3.καταγραφή προορισμών/επισκέψεων και διαθέσιμου υλικού (Λευκός Πύργος, βυζαντινές εκκλησίες παραδοσιακά σπίτια, αρχεία σχολείων, μαρτυρίες παλαιότερων κ.α), 4.επαφές με φορείς και αναζήτηση «ειδικών», (Δήμοι, Μουσεία, Πολιτιστικοί Σύλλογοι, Ιστορικά Αρχεία κ.α.), 5.προετοιμασία υλικού (χάρτες, φωτογραφικές μηχανές, τετράδια, tablets κλπ), 6.συζητήσεις, 7.αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων (ερωτηματολόγια, google maps, ψηφιακές φωτογραφίες κτιρίων, έργων και χαρτών της περιοχής-παλαιότερων και σύγχρονων- ταινίες μορφωτικού ή τουριστικού ενδιαφέροντος για την περιοχή), 8.ορισμός χρονοδιαγράμματος.
Στη φάση της προετοιμασίας μπορούν να αναζητηθούν: 1.γραπτές μαρτυρίες (βιβλία, άρθρα, επιγραφές, ημερολόγια κ.ά), 2. αρχαιολογικοί-ιστορικοί χώροι, κτίρια, μνημεία και αντικείμενα, 3.εργαλεία και οικιακά σκεύη, 4.φορεσιές και χειροτεχνήματα, 5.στατιστικά στοιχεία, 6.λογοτεχνικά έργα που αναφέρονται στη ζωή των ανθρώπων της περιοχής και εικαστικά έργα (τέμπλα εκκλησιών, εικόνες, έργα λαϊκής τέχνης κ.ά.), 7.φωτογραφίες της περιοχής και των κατοίκων της (από τις θρησκευτικές και άλλες εκδηλώσεις), 8.τοπικά τραγούδια, 9.συνεντεύξεις με κατοίκους για τη ζωή στο παρελθόν, 10.σχολικά αρχεία, 11.στοιχεία της τοπικής διαλέκτου, γλωσσάριο τοπικών ιδιωματισμών.
Επιπλέον, ως υλικό για τη μελέτη της τοπικής ιστορίας μπορούν να αξιοποιηθούν: ήθη, έθιμα, λαογραφικές παραδόσεις, θρύλοι, μύθοι, παραμύθια, λαϊκή τέχνη (μουσικά όργανα, κοσμήματα κλπ), καρτ-ποστάλ, φωτογραφίες, τραγούδια, ποιήματα, βιβλία, διηγήματα, ιστορικές μελέτες, άρθρα, εφημερίδες, θεατρικά έργα, ταινίες, σχολικά αρχεία.
Συνεργασία με πολιτιστικούς συλλόγους. Επαφή των μαθητών με υλικό δράσεις των συλλόγων. 2.Συμμετοχή σε τοπικές γιορτές, εκδηλώσεις και καταγραφή της τοπικής κουλτούρας. 3.Πρόσκληση τοπικών συγγραφέων, λογοτεχνών, λαογράφων, καλλιτεχνών στα σχολεία. Παρουσίαση του έργου τους, συζήτηση/συνέντευξη, οργάνωση βιωματικών δράσεων σχετικών με τα έργα τους κ.λπ. 4.Πρόσκληση συλλεκτών φωτογραφιών/παραγωγών οπτικοακουστικού υλικού. Παρουσίαση φωτογραφικών αρχείων/οπτικοακουστικών έργων, συζήτηση/ συνέντευξη, οργάνωση βιωματικών δράσεων σχετικών με τα έργα τους κ.λπ. 5.Πολιτιστικές περιπατητικές διαδρομές σε σημεία ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. 6.Επισκέψεις σε μνημεία, εκθέσεις, αρχαιολογικά και λαογραφικά μουσεία, με ξενάγηση από ειδικούς. 7.Συλλογή στοιχείων και μελέτη ιστορικών και λαογραφικών πηγών. 8.Συγκέντρωση και αξιοποίηση ιστορικών πληροφοριών από τοπικές πηγές (η αναζήτηση του ιστορικού υλικού, που σχετίζεται με τη μελέτη και έρευνα του τοπικού περιβάλλοντος, θα πρέπει να ακολουθεί τις φάσεις της συλλογής, της επεξεργασίας, και της εξαγωγής συμπερασμάτων).9.Αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων (φωτόδεντρο, διαδραστικοί χάρτες, google maps για τη χωροθέτηση μνημείων ή περιοχών, Historiana, Centennia, wikipedia, livepedia, Power Point κλπ). 10.Σύνδεση με STEAM: Μαθαίνουν για την αρχιτεκτονική δομή των μνημείων και φτιάχνουν μοντέλα με οικοδομικά υλικά (τουβλάκια, μαγνητικά, LEGO), ανακυκλώσιμα και φυσικά υλικά. Τα παιδιά σχεδιάζουν και κατασκευάζουν τα μνημεία που επισκέφθηκαν σε ό,τι μέγεθος αποφασίσουν. 11.Σύνδεση με Ρομποτική: Οι μικρές κατασκευές ή ζωγραφιές των μνημείων τοποθετούνται πάνω σε πλέγμα και τα παιδιά καθοδηγούν το ρομπότ από μνημείο σε μνημείο. Η διαδρομή μπορεί να αφορά στην αναπαράσταση της διαδρομής που εκτέλεσαν κατά τις επισκέψεις τους στα μνημεία ή τυχαίες επιλογές διαδρομών της ομάδας. 12.Διενέργεια συνεντεύξεων με κατοίκους της περιοχής για καταγραφή μαρτυριών. Η προφορική ιστορία αναφέρεται στις προσωπικές εμπειρίες ζωής, τα βιώματα και τις ατομικές και/ή συλλογικές μνήμες των πληροφορητών για γεγονότα και καταστάσεις, που συνέβησαν στη τοπική τους κοινότητα στο πρόσφατο παρελθόν. Η εξοικείωση των μαθητών/τριών με την προφορική ιστορία, ως μία διαδικασία μάθησης, κατανόησης, διερεύνησης και ερμηνείας του παρελθόντος, οδηγεί, μεταξύ άλλων, στην οικοδόμηση σχέσεων μεταξύ μαθητών/τριών και παλαιοτέρων γενεών του τόπου τους, στην προαγωγή της ιστορικής έρευνας και στην παραγωγή ιστορικής γνώσης μέσω μιας ανακαλυπτικής, μαθησιακής διαδικασίας, στην αξιοποίηση της οικογενειακής ιστορίας και στην ενδυνάμωση της συνεργασίας και της επικοινωνίας των μελών της ευρύτερης κοινότητας. Κατά την υλοποίηση της δράσης ακολουθείται ερευνητική μεθοδολογία για τη επεξεργασία του υλικού με την εξής σειρά:
• κατάταξη (χρονολογικά και θεματικά),
• επιλογή
• έλεγχος εγκυρότητας
• διασταύρωση και σύνθεση των στοιχείων.
Προϊόντα: κατασκευή μακετών (π.χ. ενός μνημείου), σύνθεση τραγουδιού, δημιουργία μικρού βίντεο, ποιήματος, ζωγραφιάς, πολιτιστικών δρώμενων, εικαστικής απεικόνισης (όπου κάθε παιδί επιλέγει μια υποθεματική του Σχεδίου Δράσης για εικαστική δημιουργία με υλικά μεικτής τεχνικής) ή δημιουργική γραφή (π.χ. αν το μνημείο είχε φωνή, τι θα μας έλεγε; πώς μπορώ να το φροντίσω; κλπ). Εναλλακτικά, μπορεί να αξιοποιηθεί εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης για τη δημιουργία εικόνων (π.χ. Leonardo, ChatGpt κτλ.) βάσει των περιγραφών που μας δίνουν τα παιδιά. Τέλος, προτείνονται σενάρια δραματοποίησης με μικρούς διαλόγους, με βάση υλικό που έχει συγκεντρωθεί και αφορά σκηνές από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων στην υπό μελέτη χρονική περίοδο.
Για την αξιοποίηση και διάχυση των στοιχείων που θα προκύψουν από τη ερευνητική δράση προτείνονται: 1.έκθεση υλικού (κατασκευές, ζωγραφιές, λευκώματα κλπ), 2.κατασκευή μακέτας ενός μνημείου, σύνθεση μικρού βίντεο ή δημιουργία ποιήματος, 3.παρουσίαση όλου ή μέρους του υλικού με μορφή ανακοίνωσης-διάλεξης στη σχολική κοινότητα ή στην ευρύτερη κοινωνία της περιοχής-δράσεις ευαισθητοποίησης, 4.παρουσίαση των σχετικών συμπερασμάτων σε μορφή μελέτης/πραγματείας, 5.αποστολή εγγράφου – πορίσματος με αποδέκτη την τοπική αυτοδιοίκηση, 6.ενημέρωση μέσω δελτίων τύπου – δημοσιεύσεων σε ΜΜΕ για τη διοργάνωση ειδικής εκδήλωσης στο τέλος του σχολικού έτους, 7.δημιουργία ψηφιακού αποθετηρίου (ανάρτηση στο ιστολόγιο του σχολείου του παραγόμενου ψηφιακού και συμβατικού υλικού), 8.δημιουργία ατομικής ζωγραφιάς με ό,τι θα ήθελε κάθε παιδί να προστατεύσει και να φροντίσει και στη συνέχεια όλες οι ζωγραφιές γίνονται το ψηφιακό βιβλίο της τάξης με τα ψηφιακά εργαλεία BookCreator, Story Jumber κτλ. ή εναλλακτικά, τα παιδιά σε ομάδες δημιουργούν ζωγραφιές και διαμορφώνεται ψηφιακό poster με τα ψηφιακά εργαλεία Postermywall, Canva κτλ., 9.ψηφιακή παρουσίαση της διαδρομής του προγράμματος με Padlet ή Book Creator 10.δημιουργία ψηφιακής αφίσας, κόμικ με εικόνες λόγια παιδιών και StopMotion video για παρουσίαση εμπειριών.
Οι μαθητές/τριες απαντούν σε ερωτήσεις: Τι μάθαμε για την περιοχή μας που δεν γνωρίζαμε; Πώς νιώσαμε κατά τη διάρκεια των δράσεων; Ποια εικόνα/αντίληψη σχηματίσαμε για τον τοπικό μας πολιτισμό με το θέμα που ασχοληθήκαμε. Πώς συνδέεται η ιστορία του τόπου μας με την ιστορία της Ελλάδας, της Ευρώπης ή του κόσμου; Πώς επηρεάζει το παρελθόν, το παρόν του τόπου μας; Τι μπορούμε να κάνουμε για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς; Πώς επέδρασε το πρόγραμμα και η διάχυσή του στην σχολική και ευρύτερη κοινότητα; Σκέψεις για τον σχεδιασμό του επόμενου σχεδίου. Διαμορφώνεται ένας εννοιολογικός χάρτης, στον οποίο κατατίθενται οι νέες γνώσεις που απέκτησαν τα παιδιά από τη Δράση. Η διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει σε χαρτί του μέτρου ή μέσω των ψηφιακών εργαλείων Cogglit και Popplet. Εναλλακτικά, εφόσον έχει αξιοποιηθεί στη φάση της «Διερεύνησης» το διάγραμμα K-W-L-H (Know-What-Learn-How) μπορούν να συμπληρωθούν οι δύο τελευταίες στήλες του (L-H) – «Τί έμαθα;» και «Πώς το έμαθα;». Η διαδικασία μπορεί να γίνει σε χαρτί του μέτρου ή μέσω των ψηφιακών εργαλείων Padlet, Linoit κτλ. Οι δραστηριότητες του Σχεδίου Δράσης αποτελούν προτάσεις και μπορούν να τροποποιηθούν από τους/τις εκπαιδευτικούς βάσει των αναγκών, των ενδιαφερόντων και ιδιαιτεροτήτων των παιδιών. Σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος, ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι αυτός του έμπειρου συνεργάτη και συνερευνητή των μαθητών/τριών, οι οποίοι/ες συμμετέχουν ενεργά στην ερευνητική διαδικασία, αποκτώντας πολύτιμες εμπειρίες μάθησης. Η μελέτη της Τοπικής Ιστορίας και Γεωγραφίας ενισχύει τους δεσμούς των παιδιών με την κοινότητά τους και την αίσθηση του «ανήκειν», καλλιεργώντας σεβασμό για το περιβάλλον και δέσμευση για τη φροντίδα του τόπου τους.
